Met enige onregelmatigheid schrijven Leike en Jaap elkaar een dialoogblog over het vak en de wereld. Daar kun je je op abonneren, dan krijg je bij iedere nieuwe blogpost een melding. Ook heel leuk vinden we het als je je ermee bemoeit en een eigen bijdrage levert. Naar een specifieke blogpost zoeken of neuzen door alle titels kan in het blog overzicht.

Dystopisch chagrijn

3 mei 2020


Beste Jaap,

 

Je bent nog een reactie van me verschuldigd op je laatste blog. En sorry dat ik het moet zeggen, je had ongelijk. Nog voor ik mijn reactie kon geven, hebben we miljarden in KLM gestoken. In je blog droom je van een shake out ten goede. In je blog droom je dat deze bittere tijd leidt tot nieuwe schoonheid, betere keuzes, een mooiere wereld. In een twitterbericht noemde ik je een romantische ziel. Sta mij toe met enig dystopisch chagrijn op te reageren. Ik ben nu eenmaal eerder een middelbare misantroop dan een positivist.

 

Dat er een shake out komt, dat deel ik met je, maar ik vrees dat het de kwetsbaren zijn die we eruit shaken. De ZZP-ers die geen ondernemer zijn, niet als een ondernemer verdienen maar wel als ondernemer zijn aangesproken. De al te grote optimisten die dachten dat de bomen tot in de hemel groeiden en zich niet konden voorstellen dat hen iets kon overkomen. De mensen aan de onderkant van de samenleving wiens dienstverbanden worden opgezegd.

De groten overleven wel. Ze hebben geld genoeg en komen nu ook nog in aanmerking voor staatsteun. Wat ik begrijp, want we behouden er banen mee. Idealisme gaat in tijden van crisis niet voor pragmatiek.

 

Jij hoopt dat we allemaal producten dicht bij huis gaan kopen en vaker thuiswerken. Als we dat eerste allemaal gaan doen, hebben we op wereldniveau een probleem met de voedselvoorziening. Er dreigen nu al grote voedseltekorten in Afrika en het Midden-Oosten door Corona. We kunnen honger alleen de wereld uitkrijgen, als we juist niet alles lokaal en kleinschalig produceren. Dat romantische idee is fijn voor happy shiny people, voor de buurten waarin ik woon. Maar niet voor de wereld.

 

En als we meer thuis werken, achter al die schermen? Ik las ooit dat je één online zoekopdracht evenveel energie kost als het 17 seconden laten branden van een lamp. Ons energieverbruik gaat gigantisch toenemen. Als we steeds online met elkaar in verbinding staan, dan gieren de data over het wereldwijdeweb en dat kost enorm veel energie. Dus ook hier lijkt thuiswerken lokaal milieuvriendelijk, maar ik ben benieuwd of dat ook echt zo is. Zolang we nog vervuilende energiebronnen hebben, wordt het echt niet beter.

 

Veel vertrouwen in dat wij mensen veranderen heb ik ook nu niet. Er wordt nu al gezeurd op twitter over Fernweh, over dat we niet uit eten kunnen, koffietjes kunnen doen, kunnen winkelen. Ik wist het niet, maar ineens blijkt de kapper een eerste levensbehoefte. En dan zijn we nog maar vijf weken een heel klein beetje gedepriveerd, want er mag nog ontzettend veel. Maar Ikea gaat open en we staan in rijen voor de deur. We willen vast een betere wereld, maar we vallen denk ik gewoon terug in ons oude vertrouwde consumerende zelf.

 

Ik vrees dat je met die shake out helemaal gelijk hebt. En ook dat het nooit meer zo wordt als het was. Er is vast na Corona veel blijvend veranderd. Alleen welke kant het op verandert, we weten het niet. Met jou hoop ik op wijsheid en verstandige besluiten om het nu echt anders te doen, maar uiteindelijk weten we de richting van de verandering niet.

Vergeef mij de sombere blik. Maar als we die van jou en die van mij nou eens naast elkaar leggen en zoeken naar de middenweg tussen beide. Dan ontstaat er misschien wel een realistisch mooi resultaat?

 

Groet, Leike

 

PS aan de lezers: je kunt je abonneren op deze blog. Klik dan hier.

Fantoompijn

26 april 2020


Beste Jaap,
 
We zitten nu zo’n vijf weken in lockdown en tot nu toe vind ik het best te doen. Sterker, ik heb denk ik best wel lockdownkwaliteiten. Ik kan het prima met mezelf vinden, hou van de stilte en de rust van alleen in mijn eigen huis, heb supersaaie hobbies als lezen, koken en een beetje in de tuin rommelen. Mijn huid heeft misschien wel trek, maar nog geen honger. En voor mij zijn de kapper, een latte of op zaterdagmiddag door de stad banjeren geen eerste levensbehoeften, dus ik mis ook niet zoveel. Dacht ik.
 
Elke avond wandel ik een rondje door de stad (ook dat deed ik overigens al veel langer dan de crisis nu duurt). Heel af en toe kom ik een bekende tegen. Op anderhalve meter afstand staan we dan naar elkaar te informeren en een beetje ervaringen uit te wisselen. Wat is dat even heerlijk! Laatst vroeg ik mij, eenmaal thuis, af waarom dat nou zo heerlijk was. Eenzaam ben ik niet, via schermen lul ik de hele dag en ik sta met best veel mensen in contact. Maar een gesprek, een levend gesprek …
Je kunt gewoon dwars door elkaar heen kletsen en in taal over elkaar heen buitelen en dan blijft het gewoon een echt gesprek. Je kunt even stil zijn, peinzend om je heen kijken, een beetje knikken naar elkaar en het blijft een echt gesprek. Je hoeft je zinnen niet af te maken en kunt van de hak op de tak associëren en het blijft een echt gesprek.
Via een scherm kan dat allemaal niet.
 
Toen ook realiseerde ik me waarom ik zo ontzettend moe wordt van dat online werken. Op zich gaat dat ook best goed. Ik leer heel veel van hoe je met verschillende werkvormen ook echt goede gesprekken kunt voeren of leren kunt faciliteren.
Eerst dacht ik dat ik zo moe was, omdat ik het allemaal nog moest leren, dat het nog onwennig was. Maar er ontstaat al enige routine en toch blijf ik moe.
Na zo’n fysiek anderhalvemetergesprek realiseer ik me dat dat komt, omdat ik maar twee zintuigen kan gebruiken, mijn oren en mijn ogen – in 2D in plaats van het normale 3D. Alsof je door een sleutelgat kijkt. Alle andere zintuigen staan in de actiestand maar ze kunnen en mogen niet. Ze staan te trappelen om wat te kunnen ervaren, maar ze botsen op een scherm. Mijn spiegelneuronen lijken werkloos. Het is een soort fantoompijn: je hersenen komen in actie, want ze verwachten prikkels, maar die komen niet.
 
Ik realiseer me hoezeer al die zintuigen samen een scherpte opleveren die je online echt niet hebt. Hoezeer we met elkaar zoveel meer doen dan luisteren en spreken als we bij elkaar zijn, ook in een werkcontext. En hoeveel beter ik mijn werk kan doen als ik al mijn zintuigen daarvoor kan inzetten.
Al die mensen die zeggen dat we na Corona allemaal online blijven, ik geloof ze niet. Huidhonger is klein bier vergeleken met de deprivatie die ontstaat als we allemaal achter die schermen blijven hangen. Echt.
 
Groet, Leike
 
PS: op de toekomstblik in je vorige blog ga ik nog reageren. Ik moest eerst deze verzuchting kwijt.
PS aan de lezers: als je onze mailwisseling leuk vindt, abonneer je dan op onze blogs dan krijg je een signaaltje als er een nieuwe is. Dat kan hier.
 

Van lock down naar shake out

21 april 2020


Beste Leike,
 
Je maakt in een van je vorige blogs gewag van het feit dat veranderingen zo makkelijk terugveren. Dat fenomeen hebben we al veelvuldig ervaren en beschreven en het is een van de grote risico’s bij veranderen. Je brengt het in verband met de Coronacrisis en de mate waarin je verwacht dat er echt wat zal veranderen.
Nu is dat een discussie die momenteel breed gevoerd wordt en waarover -soms met grote stelligheid- enorme speculaties worden gedaan. Ik voeg me -maar zeker niet stellig- in dit rijtje.
 
Weet je nog van de watersnood in 1953? Er kwam een Deltaplan om de dijken zo te verhogen dat deze ramp zich nooit zou kunnen herhalen. De angst voor overstroming is zo krachtig in ons bewustzijn komen te liggen dat het huidige ‘ruimte voor de rivier’ ongeveer van alle klimaatmaatregelen de enige is die echt met kracht ter hand wordt genomen. De vraag is daarom of we straks terugveren in oude patronen zoals bij de bankencrisis of dat we een Deltaplan maken zoals bij de watersnood.
Ik hoop het laatste en zie ook wel een aanwijzing. De bankencrisis kon met staatsingrijpen voor een flink stuk bedwongen worden en het betrof maar één segment van de samenleving: het geldsysteem. Nu hebben we te maken met een veel bredere systeemcrisis (gezondheid, geld, globalisering, politiek), en daarin doen we wezenlijk andere ervaringen op. Volgens het IMF was de toenmalige bankencrisis nog beperkt. Ze vergelijken de economische gevolgen van de huidige coronacrisis met de depressie van de jaren dertig.
De intelligente lockdown mondt vermoedelijk uit in een shake out. Ondanks steunmaatregelen van de overheid volgen er waarschijnlijk faillissementen en massale werkloosheid; de economie raakt diep ontregeld, ik kan me dat niet anders voorstellen. Maar de lockdown biedt ook een lang moment van reflectie op de inrichting van de samenleving.
Het is net alsof we opeens scherper zien hoe concurrentie en competitie als drijvende kracht naar alsmaar meer groei, meer geld, meer ongelijkheid en meer globalisering nogal wat schaduwkanten kent. We zien hoe vitaal sommige beroepen zijn die we in de afgelopen jaren enorm hebben ondergewaardeerd. We zien de enorme afhankelijkheden en complexe geld- en goederenstromen die we hebben georganiseerd. Vergaande fragiliteit komt aan het licht, veroorzaakt doordat bijvoorbeeld alle testapparatuur bij één leverancier gekocht werd. We zien dat alles alleen langs de financiële maatlat leggen ons enorm eenzijdig en kwetsbaar heeft gemaakt.
 
Jij bent een systeemdenker, Leike, dus zou het niet zo zijn dat een echte systeemcrisis nu juist de mogelijkheid biedt voor keuzes die in een zichzelfproducerend systeem onmogelijk zijn? Dat er zoveel tegelijk stuk gaat dat herstel van de oude verhoudingen gewoon niet meer mogelijk is; dat het dus wel anders moet? En zou het kunnen zijn dat onze ervaringen van nu zullen helpen bij de opbouw van juist andere verhoudingen, waarden, keuzes?
Dat we bijvoorbeeld vliegen heel veel duurder te maken (juist omdat minder mensen in een vliegtuig kunnen)? Zou het niet kunnen dat we opnieuw ontdekken hoeveel relaxter vakantie in eigen land eigenlijk is? Dat we liever 10 miljard in de cultuur stoppen dan in de KLM? Zou het niet kunnen dat we vaker producten van dicht bij huis willen kopen? Dat we meer willen investeren in publieke goederen als zorg en onderwijs? Dat we veel vaker vanuit huis blijven werken? Dat we meer staat en minder groot geld willen? Minder wantrouwen, meer vertrouwen?
Ik weet ook niet hoe het verder gaat, natuurlijk. En ik realiseer me dat ook bij mij de wens de vader van de gedachte is. Maar ik kan me eigenlijk echt niet meer voorstellen dat we straks de draad oppakken bij waar we gebleven waren.
 
Groet, Jaap

De anderhalvemetermens

14 april 2020


Beste Jaap,

 

Iemand zei in een opdracht voor een gemeente eens tegen me: ‘Leike, dat lossen we niet op in raadsperiodes maar in generaties.’ Die zin zit maar steeds in mijn hoofd nu we een paar Coronaweken verder zijn. In mijn vorige brief aan je schreef ik al over volhouden. Dat wordt het zeker. De anderhalvemetereconomie wordt voorlopig het nieuwe normaal, aldus Rutte.

 

Ik probeer me dat voor te stellen. Qua economie zie ik dat wel gebeuren. Die economie heeft belang bij het vinden van een nieuwe modus. Ik zag al iemand van Carré uitleggen dat er in het theater rijen tussenuit zouden gaan, en per rij dan nog wat stoelen en dat er dan voldoende afstand is. Café-eigenaren en restauranthouders kijken hoe ze hun zaak zo kunnen inrichten dat er anderhalve meter tussen de tafels of zitjes komt. Supermarkten en andere winkels maken vast nog slimmere routes door hun winkels dan nu het geval is.

 

Maar voor een stabiele anderhalvemetereconomie heb je ook een anderhalvemetermens nodig.  Zou die echt kunnen ontstaan?

 

Ik ben best onder de indruk van hoe we het nu doen met elkaar. Zaterdag was ik – vroeg in de ochtend – even in de stad. De (buiten)rij voor mijn favoriete bakker, stond tot ver op de brug. Iedereen keurig anderhalve meter van elkaar verwijderd. Het is dat ik niets nodig had, maar ook ik zou in die rij gaan staan. Zo’n goede bakker is het wel. Bovendien was het heerlijk weer, dus wat maakt het uit om even anderhalve meter uit elkaar in het zonnetje te staan?

 

Al lopend of fietsend, slalommen we allemaal door een heel rustige stad. We ontwijken elkaar zorgvuldig, zodat we die anderhalve meter afstand kunnen houden. We lachen naar elkaar als het een ongemakkelijke situatie oplevert, knikken even als iemand zo attent is om uit te wijken of even te wachten. Maar stoepen zijn niet altijd anderhalve meter, fietspaden ook niet. Da’s soms best zoeken. En anderhalve meter is soms een heel smal begrip.

Helemaal als als er hardrennende of wielrennende types tussendoor schieten. Blijkbaar zien zij de afstand de in acht gehouden wordt aan voor plaatsmaken? Of misschien kun je al sjezend je afstand niet meer goed inschatten?

 

Hoe zou de anderhalvemetermens zich gedragen op het drukste fietspad van Nederland waar ik eerder over schreef? Zouden we echt anderhalve meter afstand houden, inhouden als degene voor ons wat trager is, netjes in lange rijen wachtend? Zou diezelfde anderhalvemetermens terughoudend zijn om met mooi weer op smalle wegen pleziertochtjes te maken, in winkels toch nog net even voor iemand langs te rijken? Zou de anderhalvemetermens ruimte maken in de bus, netjes op afstand wachten bij de trein?

 

We hebben in de infrastructuur nog wat nodig om een anderhalvemetermens te kunnen zijn. Maar eerlijk gezegd denk ik dat het nog wel even duurt voor de homo sapiens sapiens ook in gedrag getransformeerd is naar een homo sapiens distantia. Laten we hopen dat het ons eerder lukt om dat virus te verslaan. Want die transformatie lijkt me geen kwestie van maanden maar van generaties.

 

 

Groet, Leike

 

 

 

 

 

Gedragsverandering?

8 april 2020


Beste Jaap,
 
 
We leven en werken ineens online. Totaal digitaal door een virus. Wie had dat een half jaar geleden kunnen denken? Het went snel, ik word er steeds beter in en leer snel wat wel en niet werkt online. Als het moet, veranderen we allemaal in razend tempo. Blijkbaar. Of toch niet?
 
Op Twitter en Linkedin wordt daarover volop gewensdroomt. Daar vliegen de vragen, wensen en voorspellingen om de oren over hoe het straks, na Corona, gaat worden. Heel vaak wordt het mooier en beter. We zullen ons eindelijk bewust zijn van ons vernietigende handelen, van ons aarde-leegzuigend gedrag, van ons respectloze individualisme. We gaan eindelijk de mensen die banen vervullen die ertoe doen waarderen en belonen. Echt, alle bullshitbanen verdwijnen en we worden nobele, perfecte, verdraagzame wezens die de aarde gaan sparen en de medemens gaat waarderen om wat ie is.
(In een andere bubbel zie ik overigens iets anders, hoor. Daar houden ze fuck-Coronaparties, schelden ze op wat er allemaal niet goed is, willen ze grenzen sluiten, geven ze de schuld aan van alles en iedereen. Zó anders is de wereld nou ook weer niet geworden.)
En we blijven online werken, of in ieder geval veel en veel meer dan nu. Wat er nu gebeurt, gaat de wereld permanent veranderen, lees ik steeds.
 
Ik vraag het me af. Zou het? Ik doe als ik online werk steeds een klein testje. Ik vraag mensen of ze, als Corona morgen voorbij zou zijn, zo zouden willen werken als we nu werken. Het antwoord is steevast ‘nee’. Als het morgen voorbij is, dan houden we ermee op. Natuurlijk, er is ook nuance zichtbaar: want wel voor kleine gesprekken, of als de afstanden groot zijn, of …. Helemaal hetzelfde blijft het niet. Maar grosso modo willen de mensen die ik het vraag terug naar hoe het was.
 
In ons eerste boek Onveranderbaarheid van organisaties beschreven we het verschijnsel terugveren: een situatie waarin een organisatie na een verandering toch terugveert naar de bestaande situatie. Volgens mij zitten we daar straks dichtbij. Want de wereld om ons heen is veranderd, maar dat wil nog niet zeggen dat wij zelf veranderd zijn. Die veranderde wereld leidt vooral tot een verstoring van wat we deden en hoe we dat deden. We bieden daar zo goed mogelijk het hoofd aan, want het is een verstoring van wereldformaat. We moeten. Maar verstoring betekent nog geen permanente gedragsverandering. We zijn nu in de fase van gedragsaanpassing. Het is pas gedragsverandering als de aanpassing die we moesten doen blijvend is.
Uit mijn kleine testje blijkt dat we daar nog ver vandaan zijn.
 
Gelukkig ook maar misschien, want vooralsnog hebben we de handen vol aan die verstoring. Ook veranderkundig is dit de fase dat we vol moeten houden. De echte uitdaging is dat we dat wat we eigenlijk niet willen nog wel een tijdje moeten blijven doen. We moeten ons voorlopig nog aanpassen en dat volhouden. Net zolang tot het weer veilig is. Laten we ons daarop richten. Wat er later blijft, zien we later wel.
 
 
Groet, Leike
 
 
 
 
 
 
 
 

Checklistje

2 april 2020


Beste Jaap,
 
Wat is de wereld inderdaad van de ene op de andere week veranderd. Wat zijn wij ineens veranderd. Wat doen we andere dingen. Inmiddels zijn we zo’n drie weken verder. Die eerste week was ik echt gesloopt van alle ad hoc online geregel, het gezoek hoe dat moest, het verkennen hoe je via schermen kunt werken. Iedereen om me heen bezig om de crisis te managen, inclusief de niet-vitale beroepen die zo hun eigen crisis hadden omdat al het werk verdampte. Inmiddels zie ik in mijn omgeving dat het wat stabiliseert. Bovendien heeft de regering deze week aangekondigd dat we tot eind april zo doorgaan. Nu komt de situatie dat er in sommige sectoren nog steeds sprake is van een crisis door het virus, maar dat in veel sectoren vooral sprake is van door de crisis volstrekt in de war gegooid werk.
 
Jij schreef al over hoe innovaties ontstaan of hoe je wat nu gebeurt daarvoor kunt benutten. Maar nu de rust een beetje weerkeert, komen ook de vragen over die geplande verandering die ineens on hold stond. Wat moet je daar nu mee in deze tijd? Ik krijg er veel vragen over. Moeten we doorgaan met die geplande verandering? Kunnen we de crisis gebruiken ten nutte van de geplande verandering? De vraag of we niet, nu iedereen toch (maar) thuis zit, online iets kunnen met die geplande verandering, die opleidingsdag of die teambijeenkomst. In de vorm van een online-bijeenkomst, een webinar, een online teamsessie.
We hebben nooit echt met deze situatie te maken gehad. Ik zoek met de mensen die mij erover bellen, appen, zoomen, skypen, hangouten, teamen naar wat passend is. En heel langzaamaan ontwikkelt zich bij mij een soort mini-checklistje. Ik deel het met je. Voor wat het waard is, want het is echt trial-and-error.
 
In elk gesprek stond de verkenning of er ruimte is voor die geplande verandering, die opleiding, die teamdag centraal. Inclusief het zoeken naar mogelijke contra-indicaties. Centrale vragen:
–       Is er sprake van crisis of van door de crisis verstoord werk? In dat eerste geval lijkt het me beter om een goede crisisorganisatie in te richten.
–       Als het werk door de Coronacrisis verstoord is, kost het dan veel improvisatievermogen om het gewone voor elkaar te krijgen? Als dat zo is, heb je waarschijnlijk weinig ruimte in je hoofd om met de geplande verandering, een leuk webinar of een spannende extra leermogelijkheid bezig te zijn.
–       Als het gewone werk inmiddels ook best wel weer eenduidig georganiseerd is en zijn ritme kent, hebben mensen dan veel andere dingen aan hun hoofd, met kinderen, ouders, partners die in de zorg werken of iets dergelijks? Als dat zo is, is alle energie even nodig om dat in goede banen te leiden.
Pas als ook dat allemaal niet het geval is, dan is er waarschijnlijk tijd in agenda’s en ruimte in hoofden voor wat nieuws.
 
Ook over de geplande verandering of activiteit zijn er een paar afwegingen te maken.
–       Kan die geplande verandering wachten, of is het urgent om eraan door te werken? Als dat eerste, dan is wachten in deze tijd misschien wel verstandigst. Zie de vragen hierboven.
–       Als het niet kan wachten, dan is de vraag of dat wat je wilt doen voor het werk nu opportuun en betekenisvol is. Als niet, als het verstorend is op wat mensen toch al moeten doen, dan geef ik je weinig kans van slagen. Ene oor in, andere oor uit. Zeker online.
–       Als wel opportuun, kun je het dan ook online vormgeven, of gaat er dan teveel van je veranderintenties verloren tussen de schermen?
–       Als ook dat lukt, dan is de volgende vraag hoe je de activiteiten zo kunt organiseren dat het niet alleen nuttig is in deze tijd, maar vooral ook erna. Ik lees veel dat mensen hopen dat deze crisis voor een omwenteling gaat zorgen. Maar omwentelingen ontstaan niet vanzelf. Voor je het weet veert alles terug. Nu al nadenken over die transfer, dat kunnen uitleggen, die verbinding kunnen maken, is belangrijk om het betekenisvol te maken en te houden.
–       En voor mij de laatste toets: als na dit rijtje vragen de uitkomst is dat het opportuun is, is het dan ook opportuun voor de mensen die het moeten ondergaan. Echt?
 
Want als ik iets leer van deze periode, is het dat onze hoofden al zoveel aan moeten kunnen, zo bezig zijn met het georganiseerd krijgen van het nu, dat ze vol zijn. We moeten al het hoofd bieden aan iets waar we geen antwoord op hebben.
Ik heb een aantal van dit soort verkenningen inmiddels gedaan. In grote lijnen is de uitkomst dat het passend is om terughoudend te zijn met dat wat nu even niet echt nodig is. We hebben al genoeg te doen.
 
Groet, Leike
 
 

Individualisme & epidemie

23 maart 2020


Beste Leike,
 
In Onmacht, dat deze dagen verschijnt, trekken we nogal ten strijde tegen het individualiseren en psychologiseren in ons vak. Voor erg veel vragen die zich in organiseren en veranderen voordoen, hebben we in de afgelopen periode oplossingen gezocht in aanpakken die op het individu gericht zijn. Het individu moet zich omscholen, nieuwe werkwijzen aanleren, buiten de lijntjes kleuren, ondernemender worden, empoyable blijven, meer eigenaarschap tonen, een leiderschapsopleiding volgen, zich laten coachen, wat meer passie tonen, zijn ambitie uitleven, intrinsiek gemotiveerd zijn, zelforganiserend zijn, de professie weer voorop zetten, de bedoeling van de organisatie tot uitdrukking brengen …zal ik nog even doorgaan?
 
In ons boek verklaren we deze nadruk op het individu vanuit het neoliberalisme dat ervan uitgaat dat vrijheid betekent dat het individu eigen keuzes moet maken. Als rationele, zelfstandige consument stuurt het individu de markt en vindt hij zijn geluk in eindeloze keuzes op zoveel mogelijk terreinen van het leven.
We verklaren het ook op basis van de vulgarisering van het postmodernisme. Een stroming in de filosofie die verworden is tot het subjectief maken van ongeveer alles. Feiten zijn eigenlijk ook maar meningen en alles in interpretatie. Gevolg: iedereen heeft nu zijn eigen individuele werkelijkheid, zijn eigen universum.
We verklaren het ook door de digitalisering van de wereld waardoor we steeds meer in parallelle werelden leven: de analoge, fysieke wereld en de digitale. In die laatste wereld kan je alles naar je eigen hand zetten. Je hebt je eigen persbureau op social media met je eigen mening en die van gelijkgestemden en je hebt je eigen digitale plekken op ‘mijn overheid’ of ‘mijn KPN’; alles is van jou!
We leven in een egalitaire cultuur. We zijn trots op onze beetje anarchistische opvatting en veel regels beschouwen we vooral als suggestie die we kunnen overnemen of niet. Een stukje uit de hit 15 miljoen mensen:
Land van 1000 meningen 
Het land van nuchterheid 
Met z’n allen op het strand 
Beschuit bij het ontbijt 
Het land waar niemand zich laat gaan 
Behalve als we winnen 
Dan breekt acuut de passie los 
Dan blijft geen mens meer binnen 
Het land wars van betutteling 
Geen uniform is heilig 
Een zoon die noemt z’n vader Piet 
Een fiets staat nergens veilig 
 
En dan nu Corona. Opeens moeten we er ons van bewust van worden dat we geen individu zijn. Nou ja misschien wel een individu, maar vooral ook dat we een schakel zijn in iets groters. Dat ons gedrag (dodelijke) effecten kan hebben op anderen. Dat het niet allemaal om ons ‘dikke ik’ gaat. Dat de samenleving afhankelijk is van het gekoppelde gedrag van ons allemaal.
Ik las dat de Chinezen met mondkapjes lopen die hen helemaal niet beschermen om besmet te worden. Ze dragen ze omdat het anderen wel beschermt tegen besmetting door de drager!
Wat een interessante uitwerking van het verschil tussen een individualistische en een meer collectieve cultuur. Daar moeten we komende tijd heel veel van leren. Als we onze onmacht willen verkleinen.
 
Groet, Jaap
 
 

Corona-innovatie-hogedrukpan

20 maart 2020


Beste Leike,
 
We schrijven -ieder vanuit ons eigen huis- samen aan een artikel over ONMACHT, om ons boek dat begin april uitkomt onder de aandacht te brengen. Voor ons is onmacht een actueel thema. Onmacht in een periode waarin sprake is van het einde van een tijdperk, terwijl nog niet duidelijk is wat erna komt. De onmacht die dit geschuif van tektonische platen onder ons oplevert.
Het neoliberalisme dat heeft geleid tot beleidsegoïsme. Het vulgair geworden postmodernisme dat ertoe heeft geleid dat iedereen zijn eigen waarheid mag hebben, ook als je bijvoorbeeld president ergens bent. De globalisering die zoveel afhankelijkheden heeft gecreëerd dat we allemaal zijn ingesponnen in een web waar je geen vat op hebt. De digitalisering die veel moois bracht, maar ook bedreigend is voor onze privacy. Multinationals die soms meer geld en macht hebben dan staten. En in dat alles de individualisering die ons steeds meer alleen op deze complexe wereld zet.
In die wereld vormen organisaties kristallisaties die dit mogelijk maken en in stand houden. Maar het zijn ook de plaatsen waarin zichtbaar wordt hoe we vastlopen in al die neveneffecten.
 
En toen kwam Corona.
We zitten nog midden in het oog van deze orkaan, we snappen nog niet voor 10% wat er gaande is. We hebben eigenlijk geen idee van de consequenties, we komen niet verder dan het verzinnen van tactische scenario’s om de ergste ziektepiek af te vlakken. We pompen honderden miljarden in de economie in de hoop dat daar iets van overeind te houden is. Beheerste paniek. Dat doen we knap èn het is ongemakkelijk onzeker.
 
In die hogedrukpan zie je knappe innnovaties ontstaan. Het OLVG-ziekenhuis ontwikkelde bijvoorbeeld een app waarin je zelf symptomen kunt indiceren. In het ziekenhuis kunnen ze daarmee -op afstand- zien of er reden is iets te doen. Ongetwijfeld lezen ze je input daar af met behulp van slimme algoritmes waarin je alleen naar boven piept als er echte urgentie ontstaat. Hoe slim is dat? Je hebt niet alleen een systeem voor triage, je vermijdt nodeloos contact tussen zorgverleners en patiënten en onderling, maar je bouwt ook snel en makkelijk epidemiologische kennis op. Dit soort nieuwe slimme oplossingen die onder de druk van nieuwe onmogelijkheden ontstaan; ik vind het heel interessant.
 
Mag ik een kleine toekomstspeculatie doen? Het schijnt wel ongeveer wetmatig te zijn dat een crisis ook altijd blijvende gevolgen heeft. Wat we nu ook zien, is dat overheden weer in charge komen. Zij pakken het leiderschap op dat nodig is, zij nemen maatregelen, zij laten wetten weer krachtiger zijn dan de macht van de markt of het geld. Dat terugpakken van positie (ik vind het fijn) zou wel eens kunnen blijven. Dat we afscheid nemen van het ‘weg met ons’-achtige gedrag van overheden sinds die neoliberale revolutie. Dat het neoliberalisme niet langzaam opdroogt, verkruimeld, obsoleet raakt, terugkrabbelt…, nee, dat we er gewoon mee stoppen omdat democratie vraagt om een staat die sterker is dan de markt. Dat we de planeet beschermen tegen de rupsjes Nooitgenoeg. Dat corona ons op een of andere manier helpt om de democratie te versterken. En dat we meer vat krijgen op onze toekomst.
Ik word er sentimenteel van.
 
Groet,
Jaap

Coronacultuur

17 maart 2020


Beste Leike,

Hoe vaak hebben wij geen klanten die de cultuur in hun organisatie willen veranderen? Hoe vaak lezen we niet in de krant dat de politiek vindt dat de cultuur bij <noem maar weer eens een overheidsorganisatie>nog dit jaar moet veranderen? En altijd denken wij daar dan bij dat het wenselijke niet altijd het mogelijke is. Veranderen van cultuur gaat langzaam, laat zich maar heel beperkt sturen, is voor management vaak een ongrijpbaar fenomeen waarvan ze zelf meer onderdeel uitmaken dan ze zich realiseren. Cultuur is geen ding dat zich laat sturen, het ontstaat en past zich aan.

In deze coronacrisis kijk ik daarom verbaasd en hoopvol naar een razendsnel veranderende tone of voice op twitter, in de media en in de politiek. Waar twee weken geleden iedere scheefliggende kiezel nog aanleiding gaf tot uitvergroten van elk verschil, tot uitlichten van eigen gelijk, nu lijkt zich opeens een prettige eensgezindheid meester te maken van ons land. Heel veel mensen twitteren dat ze zeker niet van Rutte en zijn partij zijn, maar dat hij dit toch maar knap doet: leidinggeven in deze crisis. Mensen corrigeren elkaar op antisociaal gedrag zoals hamsteren of onvoldoende social distancing. Men deelt filmpjes over Italianen die vanaf hun balkons samen muziek maken (en van Duitsers waar dat minder goed gaat ). Gepensioneerde dokters en verpleegkundigen melden zich bij het ziekenhuis om mee te draaien. Studenten stoppen briefjes in brievenbussen om hulp aan te bieden. Een geest van eensgezindheid waart door het vaderland. Samen tegen het vijandige virus. Laten we lief zijn voor elkaar. Ik was geraakt door een tweet waarin stond dat je niet moet proberen het virus te ontwijken, maar dat je moet doen alsof je het zelf bij je draagt; van egoïsme naar altruïsme.

Over een week of twee ligt Onmacht in de winkel. Ons boek waarin we ons boos maken en bezorgd zijn over een doorgeslagen individualisme dat de samenleving splijt. Over het neoliberale consumentengedrag en over het vulgair postmoderne leven in ieders eigen werkelijkheid. Over organisaties die meer lijken op een zwabberig zweverig zelfsturend gezelschapsspel dan op een begrijpelijk systeem dat zich laat voorspellen en besturen.

Wij doen een pleidooi voor meer gezamenlijkheid en meer begrijpelijkheid. Meer gemeenschap, solidariteit, ergens bijhoren. Je wat aantrekken van het grote geheel, inclusief de spelregels die daarbij horen. Meer systeem, minder individu.

Dat nu juist zo’n klein pestvirusje ervoor kan zorgen dat we opeens fatsoenlijker, redelijker, vergevingsgezinder worden! Dat we ons opeens realiseren dat we niet alleen individu zijn, maar vooral een schakel in een gigantisch netwerk van relaties! Het lijkt dat we ons boek voor niks geschreven hebben. Als bij toverslag accepteren we het onvolmaakte aanmodderen, realiseren we ons dat de wereld onvoorspelbaar is en heel beperkt maakbaar. En lijken we te snappen dat we onze enorme onderlinge afhankelijkheden beter ‘managen’ door aardig te doen dan door een voortdurende competitie.

Of zou de wereld straks weer terugveren in zijn oude staat van egoïsme als economisch model, wantrouwen als vertrekpunt van overheidsbeleid en de autonome, rationele homo-economicus als hoeksteen van ieder organisatieontwerp? Dat we weer terugkeren naar de ratrace vol verliezers, het idee dat alles eindeloos kan groeien en de waanzin dat iedereen zelf verantwoordelijk is voor zijn eigen werkelijkheid, zijn eigen geluk en succes? Dat de minder fortuinlijken dat vooral aan zichzelf te danken hebben? Een wereld waarin we geen vat zullen krijgen op de klimaatverandering, waarin de democratie en de rechtsorde steeds verder eroderen?

Of zouden we iets leren van deze crisis? Het mooie en leerzame ervan vasthouden?

Ik hoop het zo!!

 

Groet,

Jaap

 

 

Lente

13 februari 2020


Beste Jaap,

 

Ik werd deze week weer eens geconfronteerd met hoe betekenissen meer zijn ingebed in sociale contexten dan in mensen. Zoals je weet ben ik in februari jarig. Als kind al had ik het gevoel dat zo rond mijn verjaardag de lente begon. De dagen worden langer (zes minuten per dag licht erbij in deze periode!), de eerste sneeuwklokjes en krokussen komen uit, de merel roert zich. Ik werd er altijd een beetje blij van. Als ik die blijdschap deelde met mijn moeder -‘Op mijn verjaardag wordt t al een beetje lente!’ – zei zij altijd: ‘In februari kan het nog flink winter worden.’

Ze had natuurlijk gelijk. De twee Elfstedentochten van de jaren 80 vielen in februari. Maar ik voelde lente.

 

Laatst ging op Twitter het staatje rond met informatie over hoe de gemiddelde temperaturen over een eeuw heen veranderd waren. Toen drong diep tot mij door hoezeer het niet zozeer meningen waren, van mijn moeder en mij, maar ook hoe die meningen voortkwamen uit verschillende historie. Mijn moeder had gelijk, toen ik klein was, maar ik ook. Alleen was het referentiekader waarop mijn moeder haar mening baseerde een volledig andere dan de mijne. In haar kindertijd was februari steenkoud! In de mijne al veel minder.

We hadden het over hetzelfde weer, maar met een blik die was opgebouwd in een andere tijd. En we hadden het over hetzelfde weer, nog niet wetend dat onze verschillende inzichten heen teken waren van dramatische veranderingen die zich aan het voltrekken waren.

 

Nu ben ik zo bang dat over twintig jaar een kind tegen mij zegt dat februari al zo’n fijne warme maand is, en dat ik dan zeg ‘Welnee, de lente begint dan net!’ Dan is dat niet alleen een gevalletje ‘zelfde weer, andere wereld’. Dan is er echt iets rigoureus misgegaan. Dat ik over twintig jaar op mijn moeder lijk, dat kan ik hebben. Maar dat we de klimaatontwikkeling niet een heel klein beetje hebben kunnen stoppen, dat kunnen we niet laten gebeuren, toch?

 

Groet, Leike

 

 

 

Organisatievragen