Van lock down naar shake out

21 april 2020

Beste Leike,
 
Je maakt in een van je vorige blogs gewag van het feit dat veranderingen zo makkelijk terugveren. Dat fenomeen hebben we al veelvuldig ervaren en beschreven en het is een van de grote risico’s bij veranderen. Je brengt het in verband met de Coronacrisis en de mate waarin je verwacht dat er echt wat zal veranderen.
Nu is dat een discussie die momenteel breed gevoerd wordt en waarover -soms met grote stelligheid- enorme speculaties worden gedaan. Ik voeg me -maar zeker niet stellig- in dit rijtje.
 
Weet je nog van de watersnood in 1953? Er kwam een Deltaplan om de dijken zo te verhogen dat deze ramp zich nooit zou kunnen herhalen. De angst voor overstroming is zo krachtig in ons bewustzijn komen te liggen dat het huidige ‘ruimte voor de rivier’ ongeveer van alle klimaatmaatregelen de enige is die echt met kracht ter hand wordt genomen. De vraag is daarom of we straks terugveren in oude patronen zoals bij de bankencrisis of dat we een Deltaplan maken zoals bij de watersnood.
Ik hoop het laatste en zie ook wel een aanwijzing. De bankencrisis kon met staatsingrijpen voor een flink stuk bedwongen worden en het betrof maar één segment van de samenleving: het geldsysteem. Nu hebben we te maken met een veel bredere systeemcrisis (gezondheid, geld, globalisering, politiek), en daarin doen we wezenlijk andere ervaringen op. Volgens het IMF was de toenmalige bankencrisis nog beperkt. Ze vergelijken de economische gevolgen van de huidige coronacrisis met de depressie van de jaren dertig.
De intelligente lockdown mondt vermoedelijk uit in een shake out. Ondanks steunmaatregelen van de overheid volgen er waarschijnlijk faillissementen en massale werkloosheid; de economie raakt diep ontregeld, ik kan me dat niet anders voorstellen. Maar de lockdown biedt ook een lang moment van reflectie op de inrichting van de samenleving.
Het is net alsof we opeens scherper zien hoe concurrentie en competitie als drijvende kracht naar alsmaar meer groei, meer geld, meer ongelijkheid en meer globalisering nogal wat schaduwkanten kent. We zien hoe vitaal sommige beroepen zijn die we in de afgelopen jaren enorm hebben ondergewaardeerd. We zien de enorme afhankelijkheden en complexe geld- en goederenstromen die we hebben georganiseerd. Vergaande fragiliteit komt aan het licht, veroorzaakt doordat bijvoorbeeld alle testapparatuur bij één leverancier gekocht werd. We zien dat alles alleen langs de financiële maatlat leggen ons enorm eenzijdig en kwetsbaar heeft gemaakt.
 
Jij bent een systeemdenker, Leike, dus zou het niet zo zijn dat een echte systeemcrisis nu juist de mogelijkheid biedt voor keuzes die in een zichzelfproducerend systeem onmogelijk zijn? Dat er zoveel tegelijk stuk gaat dat herstel van de oude verhoudingen gewoon niet meer mogelijk is; dat het dus wel anders moet? En zou het kunnen zijn dat onze ervaringen van nu zullen helpen bij de opbouw van juist andere verhoudingen, waarden, keuzes?
Dat we bijvoorbeeld vliegen heel veel duurder te maken (juist omdat minder mensen in een vliegtuig kunnen)? Zou het niet kunnen dat we opnieuw ontdekken hoeveel relaxter vakantie in eigen land eigenlijk is? Dat we liever 10 miljard in de cultuur stoppen dan in de KLM? Zou het niet kunnen dat we vaker producten van dicht bij huis willen kopen? Dat we meer willen investeren in publieke goederen als zorg en onderwijs? Dat we veel vaker vanuit huis blijven werken? Dat we meer staat en minder groot geld willen? Minder wantrouwen, meer vertrouwen?
Ik weet ook niet hoe het verder gaat, natuurlijk. En ik realiseer me dat ook bij mij de wens de vader van de gedachte is. Maar ik kan me eigenlijk echt niet meer voorstellen dat we straks de draad oppakken bij waar we gebleven waren.
 
Groet, Jaap