Reality TV

3 februari 2024

Beste Leike,

Gisteren kwam het rapport Van Rijn uit over de werkomstandigheden bij de NPO. Ik vind het rapport – “Over zoekgeraakte verantwoordelijkheid”, zoals de ondertitel luidt –  best knap. Je leest hoezeer het de onderzoekers naar de patronen kijken en proberen te voorkomen dat ze in de valkuil stappen van personeelsbeoordelingen of rechercheonderzoek met waarheidsvinding in de klassieke zin. Niet wat er nu precies feitelijk is gebeurd staat voorop, maar vooral wat de effecten zijn van de ervaringen op de mensen die er werken. De cultuur is belangrijker dan de incidenten. Wat een verschil met het onderzoek naar Arib waar we elkaar eerder over schreven.

Al lezend haalde ik eruit dat de cultuur bij de omroep gekenmerkt wordt door concurrentie en competitie van iedereen met iedereen. In een mistige structuur van allerlei door elkaar heen functionerende organisaties, prima donna-gedrag van BN-ers, werken onder voortdurende tijdsdruk en veel korte en onzekere dienstverbanden. Zo’n context werpt je op jezelf terug, geeft onvoldoende houvast en veiligheid en produceert agressie.

Iedereen was geschokt over de resultaten van het onderzoek: de onderzoekers zelf, de journalisten, de bestuurders en ieder ander die commentaar mocht leveren. Was jij dat ook Leike?

Ik eerlijk gezegd niet. Niet dat ik het niet enorm verkeerd vind, maar het was geen onverwacht beeld. Misschien dat ik teveel organisaties van binnen heb gezien, misschien dat ik teveel mensen heb gesproken over wat ze in hun werk meemaken, misschien is mijn fantasie te groot, maar ik zag deze wel aankomen. Want de cultuurkenmerken die Van Rijn beschrijft, produceren dit soort gedrag. Proefdieren worden bijterig in dit soort omstandigheden, mensen ook. Ik durf de voorspelling wel aan dat het bij de commerciëlen niet anders zal zijn.

En toen startte het feest van de media die reageren op een bericht over de media.

In Nieuwsuur moest de baas van NPO op het matje komen bij Jeroen Wollaars die in zijn gedrag precies liet zien wat er zo misgaat bij die NPO. Geen kritisch belangstellende vragen, maar een agressief kruisverhoor om de schuldige niet te laten ontkomen. Diezelfde avond wist een andere journalist de baas van de BNN/VARA te ontfutselen dat het fysieke geweld bij DWDD inderdaad afkomstig zou zijn van de presentator. Gelukkig een schuldige. Nog iemand die we kennen ook, dus dat maakt het nog beeldender. Fijn! Kockelmann wilde in OP1 ook direct weten wat de onderzoekers ervan vonden en wat ertegen gedaan moest worden, want – zo wist hij blijkbaar – fysiek geweld is nog erger dan psychisch geweld.

Wat mij dan weer verbaast, is dat het gesprek niet gaat over wat zo’n cultuur doet met hoe wij, de burgers, informatie voorgeschoten krijgen. Wat betekent het als ons nieuws en ons entertainment wordt bereid in een keuken waar het er zo aan toegaat?

Organisatiecultuur is een kracht die sterker is dan mensen. Het heeft de neiging gewoon gevonden te worden.  Vanuit deze opvatting over wat normaal is, wordt geselecteerd welk nieuws we aangeboden krijgen en met welke stijl het opgediend wordt. Vanuit deze keuken komt er nog weer eens een quiz, of zo’n jolige combinatie van nieuws dat onderbroken wordt door een nieuwsquiz. Het is deze cultuur die nieuws het liefste brengt als een controverse tussen twee uitersten die vijf minuten met elkaar in debat mogen. Deze cultuur die ons laat denken dat de waarheid wel in het midden zal liggen als een wetenschapper in debat gaat met de onvermijdelijke Gerard Joling. Het is vanuit deze cultuur dat Jeroen Wollaars bijna schuim op zijn mond krijgt als hij weer iemand wil ontmaskeren. Het is vanuit deze cultuur dat Sven Kockelmann mentaal geweld acceptabeler vindt dan de fysieke variant. Het is deze cultuur die in Den Haag steeds op zoek gaat naar schuldigen, naar individuen. Dit normaal dat dat ook doet als het intern rot blijkt te zijn.

Zo zagen we heel aanschouwelijk hoe mensen zich gedragen als ze, als onderdeel van die cultuur, een spiegel voorgehouden krijgen. We zien de agressie, het spelen op de man, het hebben van snelle meningen over het werk van anderen. We zagen het Hilversumse normaal in actie, de bedrijfscultuur als een realityshow.

Daarom is de les die de onderzoekers meegeven: “Doe normaal tegen elkaar”, zo ongelooflijk naïef! Het normaal van Hilversum is ziekmakend. Oproepen tot normaal betekent hier een onbedoelde aanzet tot recidive.

Groet,  Jaap