Wobke, Sandra en beschaving
20 december 2022
Beste Leike,
Op een of andere manier kwam ik op de site ‘Loyale tegenspraak’ terecht waar een interview op stond met Sandra Palmen. Zij is de juriste die in 2017 bij de Belastingdienst het beroemde memo schreef over de verkeerde behandeling van de kindertoeslagouders. Ze adviseerde toen al de ouders in het gelijk te stellen en te compenseren. Palmen schreef destijds iets dat blijkbaar niet wenselijk was bij bazen en collega’s. Het memo werd verdonkeremaand.
In het interview toont ze zich een beschaafde, genuanceerde, zorgvuldige dame die heel open terugkijkt naar de periode waarin ze het memo schreef en verstuurde. “Bij ons gaan geen mensen dood, maar we maken wel levens kapot”, becommentarieerde ze het handelen van haar dienst destijds.
Ik heb wel bewondering voor ambtenaren zoals zij, die over een goed ethisch kompas beschikken en dat intelligent gebruiken. Kritisch en 100% loyaal aan de minister, zoals we het kunnen verwachten van onze ambtenaren. Onkreukbaar.
Maar ja, zoals bekend, ieder voordeel hep ze nadeel.
Vorige week, 9 december, publiceerde NRC een uitgebreide reconstructie van het opdelen van de Belastingdienst met als titel “De ‘radicale oplossing’ die er van Wopke Hoekstra moest en zou komen”.
Waar ik bij Sandra Palmen bewonderend luisterde naar haar zorgvuldigheid, gruwde ik van de -tegen de adviezen van de hele ambtelijke top van de Belastingdienst in- getoonde dadendrang van deze McKinsey-man. Fijntjes wordt in het artikel gewezen op het tijdsgewricht waarin dit plaatsvond: het moment dat Wobke alom werd gezien als gedroomde CDA-opvolger van Rutte. Daarbij hoorde daadkracht en spierballen. Herinner je je de slogan ‘Nu doorpakken’ nog?
Hoge ambtenaren, die zelf niet eens geïnformeerd laat staan geconsulteerd waren over zijn besluiten, waren niet bij machte hun mensen uit te leggen wat de bedoeling of de meerwaarde van deze reorganisatie was. Intens verstrengelde onderdelen van de dienst moesten uit elkaar getrokken worden. De ambtelijke trekkers van de nieuwe onderdelen dienden onderling maar uit te vechten wie welk deel uit de boedel kreeg.
En dat alles bij een Belastingdienst die al jaren niet op orde is en achter de feiten aanloopt. “De rek is eruit”, had de directeur-generaal nog gezegd voordat Wobke koos voor een ‘radicale aanpak’ en ‘fundamentele veranderingen’. De Ondernemingsraad werd niet om advies gevraagd.
Wat is dat toch een contrast tussen die twee. Hoekstra’s spierballengedrag met de overmoed van een McKinsey-consultant en Palmens intelligente en empathische precisie. De eerste de baas van de tweede. De tweede superloyaal aan het Bokitogedrag van de eerste.
Inmiddels werkt Palmen als inpecteur bij de kakelverse ‘Inspectie Belastingen, Toeslagen en Douane i.o.’. Een nieuwe dienst die is opgericht om toezicht uit te oefenen op de in stukken gehakte Belastingdienst. Alsof toezicht houden op wat je door een structuuringreep stuk maakte helpt.
In plaats van zijn oefening organisatiedestructie had Hoekstra ook gewoon naar Palmen kunnen luisteren. Dat had vermoedelijk een hoop leed, gedoe en stress bespaard.
Groet, Jaap
Frank Strolenberg (26 december 2022)
Dag Jaap, dank voor je column. Het is interessant om te zien hoe het overheidssysteem (nu?) zo functioneert dat een ambtenaar met een afwijkende mening wel de ruimte krijgt om een memo hierover te schrijven maar er vervolgens geen bedding is om met zo’n afwijkende mening om te gaan. Het gaat al snel over de vraag of en hoe je hogere echelons zo ver krijgt dat ze kennis nemen van die memo en open staan voor de andere blik. Een blik die inderdaad achteraf gezien veel leed, gedoe en stress had kunnen voorkomen. Er is blijkbaar geen vrije stroom van informatie georganiseerd. Het doet een beetje denken aan de oorlog Rusland/Oekraïne waar naar verluidt Russische legeraanvoerders geen stap mogen verzetten zonder dit af te stemmen met hogerop, terwijl de Oekraïense militairen de ruimte hebben om lokaal zelf beslissingen te nemen. Is vertrouwen in de professionaliteit ook bij ons vervangen door wantrouwen? Daarnaast is loyaliteit van de ambtenaar aan de bewindspersoon een groot goed, maar zijn er ook grenzen die -juist vanuit de professionaliteit van de ambtenaar- aangegeven moeten worden. Denk aan de ambtelijke top van de Tweede Kamer die wel consequenties trekt uit de affaire Arib en collectief opstapt. Loyaliteit mag dan ook niet verward worden met het blind volgen van de politiek; juist niet zelfs. Kortom, er is veel over te zeggen, maar de vraag is of, en hoe de overheid hier iets aan doet. Er is nu een traject ‘Open Overheid’ waarin geprobeerd wordt dit soort thema’s op te pakken. Interessant om te volgen. Goede groet Frank
Jaap van ’t hek (26 december 2022)
Dank voor je reactie Frank,
Het zou mooi zijn als dat project ‘open overheid’ effect zou sorteren. Maar ik zie dat somber in. Het project gaat dwars in tegen een structurele stroom van depfrofessionalisering. Kijk hoe andere professionals als dokters, leraren, politieagenten en andere ‘vitale beroepen’ zijn opgesloten in eindeloze controle- en verantwoordingssystemen. Hoeveel van hun werktijd besteden zij aan het invullen van formulieren, noodzakelijk om hun financiering veilig te stellen?
Ik ben het met je eens dat het leidt tot informatiestromen die de top het gevoel geeft heerlijk ‘in control’ te zijn omdat het in niemands belang is om naar boven te laten weten dat hij/zij zelf geen vaste greep op zijn domein heeft. Een collectieve waan in beheersbaarheid terwijl de uitwassen als moerasgassen naar boven borrelen.
Wie wil die ‘open overheid’ in een tijd dat ieder falen direct reden is iemand van incompetentie te beschuldigen? Ik denk dat de vraag naar beerputdeksels nog wel een tijdje groot zal blijven.
Maar hoop doet leven!
groet, Jaap