Vestingstadjes
11 mei 2023
Beste Leike,
Zoals je weet varen nu we met onze boot door Nederland. Zomerpensionado had ik mezelf genoemd, maar het blijft maar nat en koud. We varen met een konvooi van vergelijkbare jongbejaarde jachtjes van Grou naar Antwerpen en we passeerden inmiddels onder meer Blokzijl, Elburg, Naarden, Wijk bij Duurstede, Heusden en Willemstad. Allemaal mooie oude stadjes aan het water.
Ondanks de kou is het ruikbaar lente. Het bloeien van het koolzaad en fluitenkruid, de geuren van sering en meidoorn en de zang van talloze vogels die hun territorium de hele dag door blijven bewaken. Slaperige niets-aan-de-hand-stadjes met aardige mensen en eindeloos veel mooie monumenten. De vrede is overweldigend.
Ondertussen houdt Poetin een oorlogszuchtige 9 mei-toespraak, bezoekt Zelenski Nederland, keert correspondent Iris de Graaf niet terug naar Moskou vanwege het risico daar opgepakt te worden, en horen we speculaties over de start van een Oekraïens offensief. Het is daar echt oorlog en het is nog lang niet voorbij. En daar is toch ook een beetje hier.
In 1973 ging ik in dienst op de dag de een militaire junta president Allende van Chili afzette en de macht greep. Die daad verdiepte mijn weerzin tegen het leger waar ik deel van zou gaan uitmaken. Ik was een uitgesproken lid van de generatie die zich verzette tegen het ‘militair-industrieel complex’: tegen de oorlog in Vietnam, tegen oorlog in het algemeen. Wij grossierden in teksten als ‘Maak het leger leger’ en ‘Fighting for peace is like fucking for virginity’. Ik was actief in de soldatenvakbond VVDM en ondermijning van de krijgstucht was een hobby van ons langharig tuig. Eigenlijk had ik moeten dienstweigeren, maar de verhalen over de procedure die je moest doorlopen hadden me afgeschrikt en ik vond het ook maar raar dat me niet gewoon gevraagd werd of ik al dan niet in dienst wilde. Ik moet in de ogen van menig leidinggevende een enorme eikel zijn geweest… en dat vond ik dan een compliment.
Dat pacifisme van me heeft jarenlang geduurd. De defensiebegroting leek me bij ongeveer ieder politiek probleem een mooie bron om geld vandaan te halen en ik geloofde echt dat het voeren van oorlog iets van vroeger was, van onbeschaafder tijden.
Sinds een paar jaar ben ik behoorlijk van mening veranderd. Ik vermoed dat het Trump was dat me echt deed voelen dat beschaving geen lineair proces is. Dat lompheid, machtswellust en bekrompenheid gewoon weer terug aan de macht kunnen komen. Dat politiek in Nederland niet een soort miniatuurversie is van wereldpolitiek, maar dat de globale politiek echt om eigenbelang draait en dat alle middelen daarbij geoorloofd zijn. Opeens ben ik voorstander van vergroting van de defensiebegroting, zie ik het nut van een sterk en geoefend leger en heb ik respect voor de sterren en strepen die ik voorheen als een variant op carnaval zag.
En ik niet alleen. Wat kan verandering toch snel gaan, ook de verandering in de publieke opinie. En oh, wat zal het lastig zijn het leger op te bouwen na zoveel jaren verwaarlozing en roofbouw.
Al die vestigstadjes vertellen me de geschiedenis. Want al die mooie stadjes aan het water zijn ook stevig ommuurd. Sommige, zoals Willemstad waarvanuit ik je nu schrijf, met heel goed bewaarde vestingen, bastions, kanonnen en bordjes waarop je kunt lezen hoe de verdediging van hele landsdelen zou moeten plaatsvinden. Blijkbaar is zelfverdediging een stevige hoeksteen voor onze vrede. Wat kan idealisme je toch soms op het verkeerde been zetten.
Groet, Jaap
Joop (11 mei 2023)
Wat een herkenbaar verhaal!
Jaap van ’t hek (11 mei 2023)
Dank Joop!
Liesbeth van Bruinessen (11 mei 2023)
Eens….. blijkbaar kunnen we snel van gedachten veranderen door omstandigheden…..is goed maar ook gevaarlijk….
zeg nooit ” nooit”.
Liesbeth
Annerie Meeuwisse (11 mei 2023)
Wat een goed stuk Jaap, helemaal top! Ik denk dat het grootste deel van de Nederlanders het helemaal met je eens is en zo mooi geschreven
Franc Heijke (11 mei 2023)
zo herkenbaar, dank Jaap.
Sebas (11 mei 2023)
Over veranderlijkheid: ik heb wél dienst geweigerd. Omdat ik geweldloos wilde zijn en blijven, maar natuurlijk ook omdat ik vond dat die orde & tucht een verachtelijk verplicht mechanisme om jonge mensen in het gangbare gareel te krijgen was. Nu vrees ik ook het oorlogsgeweld van de gewetenlozen en denk ik dat we ons moeten kunnen verdedigen. Maar ik zie ook maatschappij waarbij ik denk dat het herinvoeren van de dienstplicht niet eens zo’n slecht idee is. Ja, ik schrik er zelf ook van.
Jaap van ’t hek (12 mei 2023)
heel herkenbaar, maar ook een goed teken dat we niet vastzitten in oude ideeën!
Eduard van Brakel (11 mei 2023)
Dag Jaap en Leike,
Voor de verandering een brief terug van mij, omdat de laatste brief van Jaap mijn militaire hart raakt. Maar dat niet alleen, hij raakt ook mijn pacifistische hart.
Ik begrijp je volkomen, Jaap. Ik begrijp zowel de Jaap die actief was binnen de vakbond, die het leger leger wilde maken, als de Jaap die nu toch een sterke Krijgsmacht wil.
Het mooiste zou zijn als we alle wapens ritueel konden verbranden, omdat er eeuwig vrede is, en iedereen aardig doet tegen elkaar. Want dat is eigenlijk wel mijn levensdoel: bijdragen aan vrede en veiligheid, aan een samenleving waar iedereen kan zijn wie die wil zijn. Tot op zeker hoogte dan, want ik ben erg voor inclusie, maar ja racistische drek als negroïde primaten hoef ik dan weer liever niet te horen. Tegelijk vind ik het ook weer heel ingewikkeld als transvrouwen (die eerst een man waren) meedoen aan vrouwensportwedstrijden, want dat is ook niet helemaal eerlijk. Maar ik vind weer wel dat wanneer je voelt dat je in een verkeerd lichaam bent geboren, je daar wat aan moet kunnen laten doen, om te worden wie je bent. Paradoxen alom, eigenlijk.
Maar terug naar mijn militaire hart. Toen ik ooit met mijn collega’s trots door de starten van Breda marcheerde ergens eind jaren ’90 van vorige eeuw toen ik de officiersopleiding deed aan de KMA, werd mij toegeschreeuwd dat ik een moordenaar was. Toen ik later via mijn website Defensieplatform.nl ging pleiten voor meer geld voor Defensie, voor een sterke Krijgsmacht, kreeg ik te horen dat ik voor oorlog was. Gingen mensen ervanuit dat ik burgerdoden bij Nederlandse bombardementen wel zou toejuichen. Maar niets is minder waar. Ik ben niet voor oorlog. Ik ben voor vrede. Ik ben voor veiligheid. En elk onnodig slachtoffer is verschrikkelijk.
Ik ben alleen bereid om – als het nodig is, de regering daarom vraagt, en het wettig is – geweld te gebruiken om die vrede te verdedigen. Om de vrijheid om moordenaar te schreeuwen tegen langs marcherende militairen te verdedigen. Om onze vrijheden en verworvenheden te beschermen tegen invallende dictatoriale machten. Zodat degene die dat niet willen of kunnen, die verdediging niet hoeven doen. Want ik vind dat wij in een fijn land leven. Daarom ben ik niet persé voor de dienstplicht, want dat krijgen we weer last van langharig tuig dat vanuit vakbonden het leger leger wil maken, en dat kunnen we niet hebben natuurlijk. Dat laatste is een grapje, maar ik ben wel voor een beroepskrijgsmacht, die vanuit een politiek mandaat taken uit kan voeren.
Daarmee kom ik een beetje bij jullie vak. Organisatieverandering en organisatieinrichting. Maar ook bij jullie boeken, want het leek eerst Onveranderlijk dat de Krijgsmacht bezuiniging op bezuiniging te verduren kreeg. Maar nu is de Krijgsmacht Onderweg naar beter, en toch is de Krijgsmacht nog wel Onmachtig. En dat komt eigenlijk omdat de leiding erg onmachtig en onduidelijk is geweest.
Als organisatieveranderingen mislukken, hoor je vaak dat er geen visie was, of dat er geen duidelijke doelen waren, of dat het waarom van de organisatie niet duidelijk was, of dat er onduidelijkheid was over wie wat moest gaan betalen. Maar het gekke is dat bij Defensie dat allemaal wel duidelijk is:
De why van Defensie wordt breed gecommuniceerd: verdedigen wat ons dierbaar is.
De wat, die uit de why volgt staat in de grondwet: dat zijn de grondwettelijke taken van de Krijgsmacht:
beschermen van het eigen grondgebied en dat van bondgenoten;
bevorderen van de (internationale) rechtsorde en stabiliteit;
leveren van bijstand bij rampen en crises.
En hoe dat betaalt moet worden, is ook vastgelegd. De landen die lid zijn van de NAVO hebben afgesproken om minimaal (!) 2% van het BNP aan de Krijgsmacht uit te geven. En dat heeft Nederland decennialang niet gedaan, maar werd wel verwacht dat de Krijgsmacht er stond bij rampen, of ging bijdragen aan de internationale stabiliteit met de missie in Afghanistan, of Irak, of Mali, os Sudan, of in de Palestijnse gebieden, Bosnië, bij het bestrijden van piraterij, of door aanwezigheid in de Baltische Staten. En dat zonder dat je daar afdoende middelen tegenover stelt. Want de Krijgsmacht kan niet aan de taken voldoen. Dat is al tijden bekend. Ik vraag me dan af hoe je dat in veranderkunde noemt: opschrijven wat een organisatie moet kunnen, daar niet afdoende middelen voor verstrekken, maar dan toch verwachten dat de organisatie wél alle taken blijft uitvoeren? Weten jullie daar een term voor?
En dat brengt me weer bij mijn pacifistische hart. Als niemand je aanvalt, hoef je ook niks te beschermen. En dat zou een prachtige wereld zijn, waar we naar moeten streven. Maar, zegt mijn militaire hart, wat als we nu wél aangevallen worden, en we kunnen ons niet beschermen, of we kunnen de mensen die niet kunnen vluchten niet beschermen? Wat als er machtswellustelingen aan de macht komen, die tegen lentekriebels op scholen zijn, die vinden dat mensen van gelijk geslacht niet met elkaar moge trouwen, die tegen homoseksualiteit zijn, tegen verstandig klimaatbeleid, tegen de vrijheid van meningsuiting, tegen de vrijheid van onderwijs, of die de vrijheid van vereniging of Godsdienst willen afschaffen?
Dat soort mensen zijn er (En ze zijn er nog veel erger), en ik zal hun recht hun mening te uiten verdedigen. Maar ik heb wel graag een sterke Krijgsmacht om ons tegen hun overheersing te verdedigen, om me met alles wat ik heb te verzetten tegen invoering van die waanbeelden. Want – in overdrachtelijke zin te lezen – als jij zelf iets niet mag van jouw overtuiging, is dat prima. Maar als ik iets niet mag vanwege jouw overtuiging, is dat niet prima.
Ik hoop nog veel mooie brieven van jullie te lezen!
Hartelijke groet,
Eduard
Jaap van ’t hek (11 mei 2023)
hi Eduard,
Wat een mooie persoonlijke reactie! Veel dank daarvoor.
En of de taken van de krijgsmacht wel altijd zo duidelijk waren, is voor jou een overtuiging, maar voor mij een vraag.
Met name in de tijd van de koude oorlog, mijn diensttijd, was het apparaat gericht op het verslaan van de Russen op de Noordduitse hoogvlakte. Dat was in ieder geval het verhaal in mijn tijd.
Mij lijkt het nogal ingewikkeld een organisatie in te richten op een situatie die zich niet voordeed. Dan is er geen feedbackmechanisme vanuit de realiteit en blijft de theorie over. Met als gevolg een inrichting op basis van modellen, theorieën, abstracties, angsten en verhalen. Met als gevolg een inkering naar binnen, naar die theorie, die ideeën, die abstracties. In mijn tijd was het leger bezig met koperpoetsen en allerlei bureaucratische varianten op oorlogje spelen; regelfixaties.
Ik ben ervan overtuigd dat dat veranderde met al die buitenlandse missies waarin het weer op het echte ging. Met echte gevaren, onvoorspelbaarheden en de realiteit van de echte wereld. Srebrenica en fallujah horen bij realiteit van de grote mensenwereld waarin dingen verschrikkelijk mis kunnen lopen. Het primair proces van de krijgsmacht, vechten met echte vijanden, gaf weer ordening aan de organisatie.
Het is een beetje als bij de brandweer: een compleet andere organisatie in de kazerne dan wanneer er uitgerukt wordt. Het eerste is eigenlijk inhoudsloos omdat de proof of the pudding zit in de actie bij een echte brand. Alleen in dan kan worden beoordeeld of het ook werkt.
Ik ben bang dat het leger in mijn tijd leek op een brandweer zonder brand… moeilijk serieus te nemen.
en tegelijk is dat wat je het liefste wil….
groet, Jaap
Martin Hetebrij (12 mei 2023)
Wat een herkenbaar verhaal Jaap, de twijfel en de veranderende inzichten.
Rick Lindhout (16 mei 2023)
A short history of Russia geeft een diep inzicht in de huidige situatie en motivatie van het Russische volk. Van Djengis Kahn tot Poetin. Maar ook van een telkens geknecht, mishandeld volk. Zet er een Poetin of Stalin boven en off you are.