Single loop politics

20 november 2023

Beste Leike,
 
Waarschijnlijk zijn single en double loop learning de bekendste begrippen in het denken van Chris Argyris We gebruiken ze in ons vak vaak, dus, dacht ik, misschien helpen ze me ook wel om de huidige politiek te begrijpen. Het kwam in mijn gedachten, omdat ik verbijsterd ben over hoe Dilan Yesilgöz steeds wegkomt met haar “problemen fixen voor de mensen”.
 
Bij ‘single loop learning’ onderneem je een actie met een bepaald doel. Als dat werkt dan ben je tevreden en leer je ervan dat de genomen actie effectief is. Het leidt meestal tot herhaling, want het werkt. Als je het doel niet bereikt, bedenk je een nieuwe actie om het alsnog te bereiken. Als dat weer niet lukt, bedenk je weer iets anders. Dus als je werkt, herhaal je het. Als het niet meer werkt, zoek je een alternatief. Heel effectief voor eenvoudige problemen als het koken van een halfzacht ei.
 
‘Double loop learning’ is different cook. Ook hier neem je een actie en kijk je of je daarmee je doel bereikt. Als dat niet zo is, ga je niet anders handelen, maar vraag je je af waarom het niet lukte. De niet-effectieve actie die je ondernam was immers niet zomaar lukraak; je had waarschijnlijk het idee dat het zou werken. En dat idee had je op grond van veronderstellingen over de aard van het te bereiken doel en de te ondernemen acties. Bij double loop learning onderzoek je je eigen veronderstellingen. Misschien was het een heel verkeerde aanname en moet je op zoek naar alternatieve principes.
Je graaft een spaatje dieper dus, naar de achterliggende logica, naar de houdbaarheid van je eigen vanzelfsprekendheden.
 
Nu ons land (en de wereld) in allerlei crises verwikkeld is, zou je zeggen dat ‘double loop learning’ aan de orde van de dag zou zijn. Neem nu de wooncrisis.
Single loop is de oplossing voor de woningnood “bouwen, bouwen, bouwen”. In ieder gebouwd huis kunnen immers mensen wonen. Bij double loop stel je de vraag wat er aan de hand is, en hoe ons handelen daaraan bijdraagt. Hoe zijn we in die woningnood verzeild geraakt en waarom werken de bestaande oplossingen niet meer? Dan zie je de invloed van het vervangen van ‘volkshuisvesting’ door woningmarkt, de hypotheekrenteaftrek, het verkopen van sociale huurwoningen aan buitenlandse investeerders, het afschaffen van een heel ministerie. Maar ook demografische gegevens, de verduurzamingsopgave, het gebrek aan ruimte, de verstikkende regelzucht en ongetwijfeld nog veel meer komen in beeld.
 
Bovenstaande factoren zijn sterk verbonden met de politieke geschiedenis van de VVD. Ik begrijp daarom wel dat die partij liever vooruitkijkt dan verantwoording aflegt. De double loop-blik is pijnlijk. Maar hun single loop oplossingen gaan ons niet helpen de huidige vraagstukken op te lossen.
 
Toen kreeg ik een tweede, verontrustende, gedachte. Is single loop learning rechts en double loop links? Zien we juist aan de rechterkant de simpele oplossingen, terwijl men aan de linkerkant allerlei ingewikkelde samenhangende problemen ziet die je misschien niet eens echt kunt oplossen maar vooral slim moet zien te hanteren?
Als je kijkt naar deze debatten, zou het zomaar kunnen.
 
Tot mijn opluchting vond ik bewijs voor dat mijn gedachte niet klopte. Want buitenbeen Pieter Omtzigt is een double looper. Hij graaft diep in zijn dossiers, zoekt het inhoudelijke debat en onderzoekt de achterliggende principes. Hij ziet bestaanszekerheid als een onderliggend vraagstuk dat in veel van de binnenlandse crises een rol speelt, en zijn analyse brengt hem tot staatsrechtelijke voorstellen. Links kan je hem echter niet noemen. Hij is oerconservatief en doet net of Nederland bij de grens ophoudt. Klimaat, oorlogen, de rol van Europa in een wereld op drift, globale machtspolitiek, hij lijkt er geen visie op te hebben. Een double loop denker, maar niet links.
Ik ben daar blij om.
Een double looper op rechts biedt de mogelijkheid echte inhoudelijke debatten te voeren. Tegen oneliners helpen geen argumenten. Met diepgang aan beide kanten van het spectrum kun je respectvol verder komen. Common ground, een spaatje dieper.
 
Groet, Jaap