Op de apenrots van de bananenrepubliek

6 september 2020

Beste Jaap,

We leven in boeiende tijden. In onzekere tijden ook, waarin we met elkaar moeten uitzoeken hoe we kunnen samenleven op 1,5 meter. Het blijft zoeken naar hoe dat goed met elkaar te doen. We moeten wennen aan wat we nog niet gewend zijn. We kunnen niet meer doen wat we bij vlagen nog steeds doen.

In organisaties weten we dat je in dit soort situaties zoekende en lerende interventies nodig hebt. Dat je moet mogen leren van je fouten, dat je coulant moet zijn als het even niet lukt, dat je vooral vol moet houden en stug opnieuw moet beginnen als het fout gaat.

Zo niet in de politiek. Fouten zijn daar om te berispen of af te straffen. We hebben immers een betrouwbare regering nodig. We zijn geen bananenrepubliek. Als bestuurder moet je rolvast zijn, en betrouwbaar in eigen handelen, anders ben je niet geloofwaardig.

En dat is in deze tijd, waarin onze regering ‘ 100% van de besluiten moet nemen op 50% van de kennis’ best lastig. De noodzaak om te handelen in onzekere tijden combineert niet zo lekker met de consistente rolvastheid van het landsbestuur.

In deze context trad minister Ferd Grapperhaus in het huwelijk.

Ferd, de mens, en zijn bruiloftsgezelschap overtraden de coronaregels. Daar staat straf op en die had de privépersoon Ferd moeten krijgen. Daarmee zou de zaak afgedaan zijn, gelijk aan zaken van heel veel andere Nederlanders. Maar Grapperhaus is minister en bij al die andere Nederlanders liggen geen fotografen in de bosjes.

Zelf ben ik streng en voorzichtig. Ik wil bewegend van groep naar groep geen grote verspreider worden. Dus die regels zijn voor mij behoorlijk heilig. Maar er zijn dagelijks momenten dat iemand net te dicht langs mij op loopt, dat ik wegen kruis met iemand op net te weinig afstand, dat iemand de afstand vergetend zich naar me toebuigt (waarna ik wegwijk, wat altijd erg ongemakkelijk is) of dat ik iets soortgelijks doe. Als je mij vanuit de bosjes beloert, kun je heus een paar compromitterende foto’s maken; zelfs zonder dat ik de regels echt overtreed. Wie zonder zonden is, werpe de eerste steen.

Er was natuurlijk ook echt wel iets aan de hand. Eerst als minister anderen fel bekritiseren en je dan als privépersoon zelf niet aan regels houden is al niet handig, maar dan ook nog niet gestraft worden, kan echt niet. Geld stortten naar het Rode Kruis lijkt aardig, maar maakt het erger. Je roept boosheid over je af dat voor jou andere regels gelden dan voor anderen.

Terecht vraagt de Tweede Kamer dan om een debat en is het meer dan begrijpelijk dat er moties van afkeuring en wantrouwen zijn. Ik had het ook niet raar gevonden als hij over deze gebeurtenis gevallen was. Zo werkt het in onze democratie en op die manier houden we betrouwbare bestuurders.

Maar wacht even. Wat deden ze in de Tweede Kamer eigenlijk? Het debat over de houdbaarheid van de minister, werd een debat over de houdbaarheid van de strafmaat en het strafblad. De minister maakt een fout, dan kunnen we niet meer handhaven, dus moet het bedrag lager en de aantekening weg. Zei ik net dat we geen bananenrepubliek zijn?

Ik vind dit fundamenteel gevaarlijk. Hoezo hoeven mensen zich niet meer te houden aan de regels, omdat een minister dat ook (een keertje) niet doet? Mogen we dan ook te hard rijden, omdat de koning dat wel eens gedaan heeft? Of geen belasting omdat we kamerleden hebben die wel eens wat ontduiken? Verkeerd gedrag van een bewindspersoon hoort consequenties te hebben voor de bewindspersoon, niet voor de regels die we met elkaar bedacht hebben.

Dit is geen ‘gewone’ tijd. Het is een tijd van onzekerheid. We zoeken, we maken fouten, we leren. Even niet alert en de afstand is zoek. Je dat realiseren maakt je weer (even) alert, om vervolgens bij wat minder aandacht zo weer een nieuwe fout te maken. Zo gaat dat in nieuwe, onzekere en onwennige situaties. Het overkwam Ferd en zijn gezelschap. Als minister hoort hij daarvoor stevig aangesproken te worden, maar ik had ons gegund dat we een Tweede Kamer hadden die een oordeel zou vellen over de bewindspersoon in plaats van diens gedrag te gebruiken om over de regels te marchanderen. De regels aanpassen in deze tijd is niet helpend maar ondermijnend. Als bestuur draag je dan zelf bij aan het afkalven van het commitment in de samenleving.

Ik gun ons in deze tijd een wijzere bestuurlijke apenrots …

Groet, Leike