Ontwerp zonder intelligentie
14 juni 2018
Beste Leike
Ik ben het laatste boek van Daniel Dennett aan het lezen. Deze Amerikaanse filosoof heeft naam gemaakt met zijn jarenlange onderzoek naar ons bewustzijn. Over wat ons denken stuurt en wie we met ‘ik’ bedoelen. Met je denkvermogen je denken proberen te snappen, wat een paradox. Heerlijk gehersenkraak door een heel systematische betoogbouwer! Zijn laatste boek heet ‘Van bacterie naar Bach en terug’ en beschrijft de evolutie van de geest.
(Ik ben zo tevreden met mijn ’sabattical. Het geeft heerlijk de rust om dit soort boeken eens goed te lezen).
Dennett is een groot bewonderaar van Darwin, die ontdekte dat de biologie, ons hele leven, een bij elkaar gesprokkeld en geknutseld toevalswerkje is met waanzinnig mooie en superingewikkelde samenhangen en resultaten. De hele natuur is een enorm ingewikkeld ontwerp. En Darwin zag dat al die soorten en hun samenhangen zonder begrip, zonder intelligentie vooraf tot stand zijn gekomen en zich alsmaar verder ontwikkellen. De prachtige effectiviteit van een bacterie, die gebruik maakt van zijn omgeving, daar wat aan toevoegt en zo zijn eigen soort continueert, kun je zien als een geweldig subtiel ontwerp. Datzelfde geldt natuurlijk ook voor kippen, tropische oerwouden en mensen. Deze prachtige ontwerpen zijn niet vooraf bedacht door een intelligente ontwerper, maar het resultaat van toeval, trial en error. Een selectieproces waarbij de input in essentie volledig ongericht is.
Dennet zet daar wat Alan Turing deed tegenover. Turing is de man die de eerste computer bedacht, ontwierp en bouwde. In tegenstelling tot de evolutie, ging aan wat Turing deed intelligentie vooraf aan het ontwerp. De dingen die Turing probeerde in zijn ontwerp hadden steeds een bedoeling, een gedachte, een redenering. Anders dan de natuur, heel doelgerichte engeneering.
Wat Darwin tot stand bracht noemt Dennett reversed engeneering. Op grond van wat je waarneemt maak je analyses over hoe het tot stand is gekomen. Je verklaart achteraf.
Hoe zit dat nou eigenlijk met ontwerp en organisaties? Vaak wordt aangenomen dat organisaties ontworpen zijn, dat er een bedoeling is en dat ze bestuurbaar zijn. Alsof de organisatie het resultaat is van engeneering. Maar wat van een organisatie is echt vooraf bedacht? En wat is achteraf verklaard?
Wellicht is er in veel gevallen wel een eerste bedenker, een ondernemer of bestuurder die ergens brood in ziet en een beginnetje maakt, maar het vervolg van dat ontwerp is vaak een werkje van meerdere actoren. Die knutselen, verschillen van mening, proberen dingen uit, halen een hobbyhorse uit de kast of een overtuiging of trauma… ze bevallen af en toe van een inzicht en gaandeweg krijgt de organisatie zo samenhang, variëteit, geschiedenis, eigenschappen.
De organisatie als complexe biotoop is misschien wel met veel minder voorafgaande intelligentie gemaakt dan we meestal denken. Er is misschien lokaal wel begrip van gekozen oplossingen, maar niemand begrijpt het geheel. En is, deze redenering voortzettend, management dan niet vooral reversed engeneering? Als het goed gaat met de club: niks aan doen, ook al snap je niet precies hoe en waarom het goed gaat. En als het misgaat: proberen de snappen hoe dat komt (reversed engeneering) en daar wat aan doen?
Ontwerp zonder begrip, ik vind het een interessante gedachte, begrijp je?
Groet, Jaap