John Gray

4 september 2014

Beste Leike,

Tja, hoe komt het toch dat we zo weinig leren van de inzichten die bijvoorbeeld de sociale psychologie ons biedt?
De Engelse filosoof John Gray geeft niet een echt antwoord op deze vraag, maar schetst wel een huiveringwekkende kijk op de realiteit. In zijn boek ‘Strohonden’ houdt hij ons voor dat we enorme voortgang boeken in de wetenschap en techniek. We kunnen alsmaar meer, we leren van elkaar, we staan op elkaars schouders in alsmaar geavanceerdere technische oplossingen voor van alles en nog wat. Maar, aldus Gray, op het punt van de ethiek, de omgangsvormen, de moraal, maken we geen enkele vordering. Op die punten maken we soms een paar stappen vooruit en dan weer een paar achteruit. Hier staan we helemaal niet op elkaars schouders, maar trekken we onszelf weer omlaag nadat we een tijdje omhoog zijn geklommen.
Die twee fenomenen samen stemmen niet vrolijk: onze moraal kent ups en downs, maar met toegenomen technische mogelijkheden. Techniek en wetenschap brengen ons verder in de morele ups, maar ook verder (?) in de morele downs.
Geen lachebekje, John Gray, maar toch wel scherp gezien.

Hij zegt nog iets anders in dat boekje dat als ondertitel ‘gedachten over mensen en andere dieren’ draagt. Namelijk dat veel van de narigheid te maken heeft met monotheïsme. Ik vat het even samen uit mijn geheugen. Toen vroeger de meeste volken hele families van goden hadden (de bewoners van Griekenland, Egypte, India enzovoorts), toen was de hemel bevolkt met een veelkleurig gezelschap met allemaal hun eigen kwaliteiten en merkwaardige voorkeuren. Niets menselijks was de goden vreemd. Met de komst van de Joodse enkele God en het daarvan afgeleide Christendom en Islam, werd het nogal digitaal: God stond voor goed en de Duivel voor kwaad. Beiden zonder een spoortje nuance.
Zo’n digitale moraliteit helpt natuurlijk niet in nuanceren. Wat de kruisvaarders ooit uitrichtten of wat Isis nu uitspookt was en is in hun eigen ogen helemaal GOED en dus vertegenwoordigen hun de tegenstanders het hermetische KWAAD. Beloftes van een aangenaam hiernamaals stimuleren vervolgens om ook helemaal tot het gaatje te gaan.

En toch… Ik las deze zomer Luuk van Middelaars indrukwekkende ‘Europa, de geschiedenis van een begin’. Daarin zie je hoe met een prachtige mix van idealisme en heel veel pragmatisme Europa erin slaagt 70 jaar vrede en welvaart te maken binnen de eigen grenzen. Een prestatie die zijn weerga in de Europese geschiedenis niet kent. Het is –totnutoe- gelukt zoveel onderlinge afhankelijkheden te bouwen, dat Europa inmiddels zichzelf dwingt ook naar buiten als eenheid op te treden. Alsof de bouwers van Europa dus wel echt iets geleerd hebben van de geschiedenis.

Groet, Jaap