Economisme

30 september 2013

Beste Leike,

Interessante redenering dat mensen in de stress raken omdat ze hun existentiële vragen niet als zodanig herkennen. De ideologieën die ons leven domineren en onze keuzes bepalen, herkennen we niet als ideologie, maar zien we als de gewone realiteit. Ik geloof wel dat dat klopt. We worden voortdurend beïnvloed door de wereld om ons heen die ons steeds suggereert dat daar de enige waarheid verteld wordt. Politici, reclamemakers, de krant, televisie, social media, moeders, vrienden, ze lijken allen het beste met je voor te hebben en leggen je uit hoe de wereld in elkaar zit.

Maar is dat nieuw? In de tijd dat iedereen in God geloofde was Zijn bestaan zo alomtegenwoordig dat het niet mogelijk was een redenering te maken waar Hij niet in voorkwam. Buitengewoon slimme en onafhankelijke denkers als Kant en Spinoza konden niet om Hem heen in hun redeneringen, laat staan de minder onafhankelijke denkers in die tijden. Zo zitten wij ook vast in concepten die we zo vast in ons hoofd hebben dat we daarzonder niet kunnen denken. Probeer eens een mooie redenering te maken zonder het begrip ‘ik’ of ‘tijd’. Ik kan dat in geen duizend jaar.

Maar zorgelijk is wel dat veel mensen niet kunnen zien waar kennis een geloof blijkt te zijn. Bijvoorbeeld als het gaat over de economie. Economie is niet alleen een tak van wetenschap zoals sociologie of chemie, het is ook een maatschappelijk fenomeen waarvan we kunnen zeggen dat het er goed of niet goed mee gaat: “de economie hapert”.

Dat hoor je toch niet over andere terreinen. “De sociologie trekt aan dit jaar, de chemie zit in een dal of, in tegenstelling tot in Afrika zit de theologie in Europa in een crisis”?

De jarenlange baas van het stelsel van centrale banken in Amerika Alan Greenspan gaf na zijn aftreden toe dat hij jarenlang een ideologie hanteerde waarvan hij dacht dat het de werkelijkheid was. Hij verwarde de denkbeelden van Ayn Rand met economische wetmatigheden. Ik geloof dat we nog steeds in ons denken opgesloten zitten in een soort economisme, het waanidee dat ons bestaan voornamelijk door de economie wordt bepaald en er alleen toekomst is als die economie groeit. Kijk naar de belangrijkste politieke debatten: de staatskas, de pensioenen, de huizen- en arbeidsmarkt, de lonen, noem maar op.

Maar hoe goed gaat het eigenlijk met de psychologie (worden we gelukkiger)? Zit er schot in de taalkunde (leren we elkaar beter begrijpen)? Hoe gaat het met de wiskundige aspecten van de ecologie (opdat we de kracht van diversiteit beter begrijpen)? Zou de veranderkunde nog eens vat krijgen op de tomeloze veranderdrift (iedere twee jaar met een nieuwe minister weer een nieuwe opdracht aan het UWV)? En lukt het de denker des vaderlands René Gude om de negativiteit in de tijdgeest te keren?

Ken je dat dodelijke zinnetje: “Het gaat tenslotte om de economie”? Het wachten is op een Nietsche van de economie.

Groet, Jaap