Crisisverander-kunde: over een smid die bang is voor heet ijzer

9 juni 2022

Beste Leike,

Je schreef dat het krakeel in de wereld je vaak sprakeloos maakt. Ik heb net zoiets. De wereld om ons heen loopt zo uit de hand, en iedereen vindt er wat van op (social) media. Over de oorlog in Oekraïne (wel of niet escaleren) durf ik niks te zeggen, dat overzie ik niet. Reden om mijn klep te houden. Maar aan de andere kant meen ik soms dingen goed te kunnen zien vanuit ons veranderkundig ambacht…. over het besluiteloze management van ons land denk ik bijvoorbeeld wel wat te mogen vinden.

We zitten in een hele serie crises – biodiversiteit, klimaat, vermogensverschillen, een disfunctionerende overheid, een afbrokkelende rechtsstaat die ons voortbestaan op de helling zetten. De effecten ervan merken we dagelijks: er zijn rijen, tekorten, geen nieuwe electriciteitsaansluitingen, wachtlijsten voor van alles. En we hebben schandalen, zaken waarvan we dachten dat die nooit bij ons zouden gebeuren: de toeslagenaffaire, de discriminerende algoritmes, een inklappend vertrouwen in de toekomst en elkaar.

We zien hoe de homo economicus, de held van het neoliberalisme, is verworden tot een egoïstische korte-termijndenker die diep in ons redeneren verankerd is geraakt. Een samenleving zonder veel samen.

En wat doet onze regering? Die suggereert dat we dit alles de baas kunnen zonder ingrijpende veranderingen. Ze kiezen voor meer van hetzelfde. Een wegverbreding realiseren door het slopen van bomen bij Amelisweerd en gas boren boven Schiermonnikoog om te blijven voorzien in de stookbehoefte van chrysantenkwekers. Ze stoppen voor de twintigste keer nog wat meer geld in KLM, terwijl we weten dat die bij lange na niet op tijd kunnen zijn in hun CO2-reductie.

Onze collega Aris van Veldhuizen sprake ooit over ‘arranging deck chairs on the Titanic’ toen het ging over het bijpunten van een opleidingsprogramma waar de aanmeldingen in snel tempo voor wegvielen. Je blijft met het bestaande denken hopen iets te kunnen veranderen aan de problemen die je ermee veroorzaakte.

Terwijl er nu momentum is: never waste a good crisis. Nog nooit was deze uitspraak zo relevant als nu.

Geven die crises niet juist ruimte om zaken aan te pakken die op andere momenten onmogelijk lijken? Nu wordt vooral onze machteloosheid benadrukt. Bij urgentie staan mensen vaak juist in de startblokken om een bijdrage te leveren. Nog nooit waren er zoveel mensen die vrijwillig de thermostaat een graadje lager zetten. Vanwege de hoge rekening èn omdat we Poetin niet willen steunen. Waarom nu niet doorpakken, even pijn lijden, maar dan zijn we ook een flink stuk van het gas af. Door Corona ontdekten we de mogelijkheid van thuiswerken, waarom dan niet het vraagstuk van verkeer en wegenbouw echt anders aanpakken? Waarom nu niet rigoureus de jeugdzorg anders organiseren, het toeslagendebacle anders oplossen dan we gewend zijn?

Maar we laten de ene crisis na de andere escaleren. Colijn riep ons op rustig te gaan slapen op de avond van 9 mei 1940, dit kabinet doet niet anders. Churchill daarentegen hield vier dagen later zijn historische toespraak over ‘Blood, toil, tears and sweat’. Hij mobiliseerde de Britten niet door te zeggen dat het allemaal wel los zou lopen, maar door de opgave juist groot en zwaar te maken.

We leven in een periode dat we moeten leren omgaan met minder, met schaarste, met dat het niet meer blijft zoals het was. Wij, de burgers, willen niet machteloos toekijken of horen dat we individueel wel een bijdrage kunnen leveren. We willen wat doen; in gezamenlijkheid en effectief. Die pijn is nodig, dat snappen we.

Je kunt van een platform niet zomaar een burning platform maken als het niet fikt. Maar we hebben nu een hele serie ‘burning platforms’ en we gaan erop af met vier BHV-ers met een brandblusser…

Groet, Jaap