Ayn Rand-achtige tijden
5 maart 2018
Beste Jaap,
‘If you don’t have steel, you don’t have a country’ twitterde Donald Trump afgelopen vrijdag in het kader van zijn voornemen om handelsbeperkingen op te gaan leggen aan andere landen. Door die tweet ben ik ineens in de utopische distopie (of distopische utopie, wat je wilt) van Ayn Rand terecht gekomen. Wat een rare gewaarwording!
Ayn Rands boek Atlas Shrugged (De kracht van Atlantis in het Nederlands) gaat over staal en spoorwegen. En vooral over het recht van de sterkste om onafhankelijk keuzes te kunnen maken en de schuld die zwakkeren hebben aan het feit dat ze zwak zijn. Het is een distopie en een utopie ineen. Veel Amerikanen lezen het als een utopie, maar voor mij is het minstens even deprimerende als 1984 of De Cirkel. De hoofdpersonen leven in een wereld waarin zwakkeren worden geholpen en om hulp mogen vragen. De helden in het boek streven naar een wereld waarin het recht is aan de sterksten die onafhankelijk hun keuzes kunnen maken, daarin niet belemmerd door wat dan ook. De mythische hoofdpersoon John Galt saboteert situaties waarin dat niet het geval is. Hij verricht ware heldendaden (of terreurdaden, het is maar hoe je het bekijkt) en laat zo zien dat als de sterksten voor zichzelf kiezen, de zwakkeren vanzelf verliezen. En dat is goed, medelijden en empathie zijn zwaktes.
Ik vind het een eng boek. Als empathie, zwakte, toeval en pech, en altruïsme en hulp niet meer kunnen, dan wordt de wereld heel eng. Het klinkt ook wel bizar in onze Europese ogen. Maar Rand is een van de meest invloedrijke filosofen in Amerika. Veel overheidsbeleid en het economisch beleid zijn op haar gedachtengoed gebaseerd. Alan Greenspan heeft in de tijd dat hij de baas van de Federal Reserve was, zijn hele handelen op het gedachtengoed van Rand gebaseerd. Ook Trump is in hoe hij praat en handelt schatplichtig aan dit denken. Ook bij hem geen meelij met de zwakkere. De sterken verdienen zijn respect (en hij is de sterkste van iedereen). Zijn voorliefde voor win-verlies-strategieën past hierin.
Dus wat gebeurt er nu ineens? Hij pleit voor handelsbeperking in staal? In Atlas Shrugged zouden Dagny (de hoofdpersoon), Hank en de geheimzinnige John Galt onmiddellijk een sabotage-actie bedenken om dit te voorkomen. Dat is namelijk ingrijpen!
Ik vind het boek van Rand om een tweede reden eng. Het is een eendimensionale wereld. De personages in het boek zijn karikaturen. Zo erg zelfs dat je aan de persoonsbeschrijvingen kunt zien of ze zwak of sterk zijn. De zwakken herken je aan uiterlijk (ze hebben zwakke trekken en geen krachtige lichaamsbouw), ze kijken je niet rechtstreeks aan en ze zijn stiekem. De sterken daarentegen zijn krachtig gebouwd, onafhankelijk en met open blik. Liefde? Dat bestaat niet, dat maakt zwak en afhankelijk. Vriendschap eigenlijk ook niet. Je wilt bij elkaar zijn omdat je de ander bewondert omdat hij voor zijn eigen doelen gaat.
Ah, misschien is het dat! Trump gedraagt zich naar zo’n karikatuur! Hij laat zien hoe sterk en onafhankelijk hij en heel Amerika zijn. Je gedragen naar een karikatuur past misschien precies bij de omvang van zijn snappertje.
Karikaturen brengen een wereld in gevaar die divers en complex is en waarin de wereldwijde samenhang der dingen vraagt om voorzichtigheid, respect, dialoog en begrip. En meer nog, vraagt om aandacht voor wat niet sterk, niet dominant, niet groots en krachtig is. Dat is wat we moeten beschermen. Tegen Trump en het gedachtengoed van Ayn Rand dat meesluipt met de Amerikanisering van de wereld. En dat is waar die handelsbeperking toch het meest op lijkt.
Groet, Leike