Ruttes vaasje

18 december 2018

Beste Leike,

Las je die brief van Mark Rutte in de krant? Over dat vaasje? Ik ben geen fan van hem, maar het lijkt erop dat hij voorzichtig toch een visie gaat ontwikkelen. Beetje houterig en toch niet zonder talent, zou ik zeggen. Een verdienstelijk begin.

Het vaasje als metafoor voor Nederland. Een ding dat kwetsbaar en fragiel is. “Broos en breekbaar”, sprak dichter Rutte. Later maakt hij de metafoor sterker als hij spreekt over hoe er altijd water bij de wijn moet worden gedaan in een democratie. Het vaasje is niet alleen meer een ding voor op de schoorsteen, het wordt gebruikt om te mengen en te schenken.

Zou hij ‘Antifragiel’ van N.N. Taleb gelezen hebben? Taleb laat mooi zien fragiele systemen (vaasjes, landen, IT-systemen, bedrijven, etc.) kwetsbaar zijn omdat ze helemaal ingericht zijn op een stabiele en voorspelbare omgeving. Fragiele systemen zijn enorm doelgericht en reuze efficiënt, als de omgeving niet verandert. Maar ze gaan direct stuk als dat wel gebeurt. In een snel veranderende wereld is fragiliteit een groot risico; er gebeurt altijd iets onverwachts. Dat zit een beetje in het woord ‘onverwacht’ opgesloten…. Een vaasje is zo stuk als het op de grond valt. Rutte schetst nog het beeld van mensen die zo hard aan een vaasje trekken dat het daardoor stuk gaat.

Kijk, dat vind ik nou weer jammer. Hier loopt dichter Rutte vast in zijn metafoor. Zie jij dat voor je dat mensen samen aan een vaasje gaan trekken? Als je in de metafoor blijft zou je kunnen zeggen dat de kruik, het vaasje, net zo lang te water gaat tot ze barst.

Dan trek je ook een les uit je metafoor. Dat je een keer moet stoppen met het verder fragiel maken van je vaasje. Dat je vaasje stuk gaat als je het nog verder belast.

Dichter Rutte is in werkelijkheid (ook al blijkt dat niet uit zijn advertentie) al tien jaar de hoogste baas van ons land. Hoofdverantwoordelijke van de vervazing van ons land. Juist hij heeft alle systemen zo op scherp gezet dat bij het minste of geringste hele porseleinkasten aan scherven gaan. Juist hij heeft de maximale efficiëntie geperst uit een systeem dat piept en kraakt.

Talebs antwoord op fragiliteit is antifragiliteit. Maak de systemen zo dat ze tegen een stootje kunnen; sterker nog, dat ze sterker worden van die stootjes. Zoals een getraind lichaam klappen kan opvangen. “Wat mij niet doodt, maakt mij sterker”, zei Nietsche. Antifragiliteit vraagt om redundantie (een zekere overdaad, zeker niet efficiënt) en om optionaliteit (zo opereren dat je altijd keuzemogelijkheden houdt).

Hoe mooi zou het zijn als de visionaire Rutte inderdaad zou koersen op een overheid die ruimschoots op zijn taak berekend is, optioneel en redundant. In plaats van de schraalhans-keukenmeester die hij totnutoe was.

Maar misschien zit daar wel het probleem. Rutte ziet Nederland niet als een complex systeem, maar als een simpel object, een vaasje, een ding. Maar de simpelheid van de metafoor staat dieper begrip in de weg. Een samenleving is geen vaasje.

Ik zou Rutte willen voorstellen Nederland te zien als een tuin waarin van alles tot bloei kan komen. Geen dood ding dat fragiel, broos en breekbaar is, maar iets levends dat zowel kwetsbaar is als ook groeit en bloeit. Flower power. Dàt is nodig Mark!

Pluk er desnoods een paar voor in je vaasje.

Groet, Jaap