Zachte krachten

5 december 2018

Beste Leike,
 
Wat een mooi pleidooi voor middelmaat heb je gemaakt. En ook goed om te zien dat je een snaar raakt bij veel mensen. Weg uit de extreme standpunten en terug naar een genuanceerd gesprek. Ik ben er hartstochtelijk voor.
Mij interesseert hoe het komt dat het debat zo in uitersten wordt gevoerd.
Zijn het alleen de sociale media die uitlokken tot een ongenuanceerd naar buiten knallen van emoties? Ik las ergens het verschil met -zeg- dertig jaar geleden. Als je toen iets vond van bijvoorbeeld zwarte Piet, moest je (met de hand) een brief schrijven, in een enveloppe stoppen, adresseren, naar de brievenbus lopen en hopen dat de krant jouw bijdrage zou publiceren bij de ingezonden stukken. Dat gaf je behoorlijk wat tijd om je emotie te laten dalen en te bedenken dat het toch niet zo hard hoefde. En ja, de redactie keek dan natuurlijk ook wel even naar de inhoud en maakte natuurlijk een selectie van wat wel en niet geplaatst werd. Er zijn een hoop drempels verdwenen he?
En dan de bubbels. In Ondertussen (2012) schreven we al over het fenomeen dat jouw google-pagina andere resultaten geeft dan de mijne. Dat je beiden denkt in een neutrale bibliotheek te zoeken, maar dat de bibliotheek helemaal voor jou op maat is gemaakt. Zodat je alleen maar leest wat je wilt lezen en niet geconfronteerd wordt met andere geluiden. De sociale media hebben dat natuurlijk alleen maar versterkt. Je kunt als minderheid zomaar denken dat je de genegeerde meerderheid bent. Met alle boosheid van dien.
Iets fundamenteler lijkt me het depoliticeren van de politiek. En dan bedoel ik met politiek de plek waar we maatschappelijke belangen, tegenstellingen, idealen met elkaar confronteren om vervolgens tot beleid te komen. Waar in de tijd van Joop den Uyl, Dries van Agt en Hans Wiegel nog een verschil van ideologieën aan de basis lag van het politieke bedrijf, is vanaf de kabinetten ‘no-nonsense’-Lubbers een toon aangeslagen van neutraal-zakelijke beleidsvorming. Politiek werd probleemmanagement. Het neoliberale denken claimde het monopolie op redelijkheid, rationaliteit en gezond verstand. De andersdenkende werd weggezet als onredelijk, emotioneel of als verwarde idealist. We kregen de paarse kabinetten Kok als een bondje van kapitalisten en ongevederde socialisten. Economisch enorm succesvol, maar er was geen georganiseerde oppositie over. Dus werd er geen leidinggegeven aan het tegengeluid. Tot Fortuijn opstond en stem gaf aan de onvrede: “Ik zeg wat ik denk en ik doe wat ik zeg”. Dit leek een oproep aan eenieder om zijn stem te laten horen en er daden bij te voegen. De ongeorganiseerde geest uit de fles.
Tenslotte verliezen allerlei instituties hun geloofwaardigheid en daarmee hun gezag. We zien het aan de pers die in een tijd van afkalvende oplages en kijkcijfers steeds afhankelijker wordt van adverteerders. De verleiding om te publiceren wat de lezers of kijkers willen zien of horen, groeit. Het journaal lijkt steeds vaker over criminaliteit te gaan.
De druk van een multinational om twee miljard overheidsgeld per jaar aan aandeelhouders te schenken, was zo groot dat de indruk ontstaat dat ons kabinet aan de leiband van het grootkapitaal loopt.
De wetenschap is zo afhankelijk van private financieringen dat resultaten te vaak opvallend goed uitkomen voor de financier. En als die instituties hun gezag verliezen, dan verdwijnen de noodzakelijke ijk- en rustpunten uit de maatschappelijke tegenstellingen.
 
Dus jouw verlangen naar het gewone gesprek, naar onderling respect, naar sportiviteit, naar bruggen slaan, ik deel het van harte. En ik denk zelfs dat er heel erg veel mensen zijn die jouw verlangen delen. Zou dit zachte pasteltintengeluid misschien toch heel krachtig kunnen worden?
Precies honderd jaar geleden, aan het eind van de eerste wereldoorlog, dichtte Henriette Roland Holst:
 
De zachte krachten zullen zeker winnen
in ’t eind – dit hoor ik als een innig fluistren
in mij: zoo ’t zweeg zou alle licht verduistren
alle warmte zou verstarren van binnen.
 
 
Groet,  Jaap