Vertrouwen als gelaagd verschijnsel

10 maart 2019

Beste Leike,

Een volkswijsheid luidt dat vertrouwen te voet komt en te paard verdwijnt. Het is sneller vernietigd dan opgebouwd.
Ik vertelde onlangs weer ons onderscheid in drie lagen vertrouwen aan een groep uit een organisatie waarin het vertrouwen per sneltrein was afgevoerd.

De bovenste laag van vertrouwen noemen de Engelsen confidence. Het maakt dat je erop kunt vertrouwen dat je context, het systeem waarin je je bevindt voorspelbaar is. Je kunt erop vertrouwen dat het werkt zoals je verwacht. Anderen houden ook rechts in het verkeer, je bankrekening raakt niet leeg door een bankroof, het eten uit de winkel bevat geen gif. Het is een vorm van vertrouwen die we ‘for granted’ nemen. Eli Asser schreef er het prachtige lied op dat ik op het einde verkort bijvoeg.
De relatie met anderen krijgt vorm in ‘trust’. Ten aanzien van specifieke mensen durf je je afhankelijk te maken. Je vertrouwt een vriend een geheim toe omdat je ‘weet’ dat hij dat niet zal beschamen. Je laat je tandarts toe in je mond met enge apparaten omdat je erop vertrouwt dat zij vakbekwaam is. Je werkt samen met een collega aan een klus en vertrouwt erop dat zij haar onderdeel goed doet.
De derde laag is individueel. Dit gaat om het vertrouwen in jezelf. Dat je van jezelf weet dat je je hier wel uit redt. Dat je een moeizame werkconferentie wel tot een goed einde brengt of zonder beenbreuk een zwarte piste afdaalt.

Ook nu merkte ik dat dit onderscheid mensen veel inzicht geeft in de gelaagdheid van vertrouwen in hun eigen organisatie. En al uitleggend en het gesprek erover voerend ontdek ik ook steeds meer hoe die lagen in organisaties samenhangen.

Als het systeem minder betrouwbaar wordt en je niet meer zeker weet of de wereld om je heen wel werkt zoals je dacht dat die werkte, dan moet je het hebben van vertrouwde relaties. Als het rechtssysteem niet betrouwbaar of willekeurig is, neem je het recht in eigen hand.
Ook zelfvertrouwen helpt om je minder kwetsbaar te weten in onzekere relationele of systeemcontext. Je spierballen, intelligentie of goedgebektheid hielpen je al dikwijls uit moeilijke situaties.
Zo redeneerden we ook al dat een toenemende confidence ruimte schept om met minder te vertrouwen anderen samen te werken. Er ontstaat immers een bedding om conflicten in op te lossen. Wat op de ene laag ontbreekt moet dus gecompenseerd worden op een andere laag.

Maar ik zie opeens ook dat die drie lagen elkaar ook kunnen versterken. Zowel zelfvertrouwen als confidence kunnen ertoe leiden dat je een ander gemakkelijker vertrouwen kunt schenken. Je redt je er immers wel uit als het misloopt.
En zoals het met vertrouwen in de ander gaat; dit is vaak wederzijds en elkaar versterkend. Geschonken vertrouwen levert vaak teruggeschonken vertrouwen op.
Omgekeerd zijn succesvolle vertrouwensrelaties een goede impuls voor je zelfvertrouwen. Het lukt je immers (samen met anderen) goede dingen voor elkaar te krijgen.
Alleen dat confidence, dat heeft tijd nodig. Zo snel bouw je geen vertrouwde, nieuwe context waarin regels, vanzelfsprekendheden, machtsverhoudingen helder en betrouwbaar zijn.

Misschien gaat het spreekwoord vooral over confidence. Misschien komt dat te voet terwijl het te paard weer gaat. Maar zou het zo kunnen zijn dat trust te paard kan komenin een context met veel confidence? Zou dat dan niet een mooie ingang zijn voor het opbouwen van vertrouwen?

Groet, Jaap

Als Je Mekaar Niet Meer Vertrouwen Kan
Auteur: Eli Asser

Stel voor dat ik netjes mijn plicht doe
Ik wil naar Edam, naar mijn nicht toe
Maar de treinmachinist is een vreemde sardist
En die rijdt voor de gein naar Maastricht toe
Het resultaat zou zijn, ik nooit meer met de trein, want