Typisch gevalletje ondertussen

5 maart 2017

Beste Jaap,

Ik ben opgelicht. Ik heb een valse rekening betaald. Een stelletje slimmerds heeft een aantal enveloppen van een aannemersbedrijf dat voor mij een klus deed uit de postbus gejat, en de rekeningen die erin zaten, vervangen door identieke kopieën maar met een ander rekeningnummer. Zo’n gefraudeerde rekening is bij mij op de mat gevallen.

Ik heb keurig betaald. Ik had geen enkele reden om te twijfelen. Het bedrag en de op de factuur vermelde werkzaamheden klopten. Ik vond het wel een beetje een knullige rekening en ik vond het bijzonder dat de rekening in een blanco envelop zat. Maar goed, het bedrijf is onlangs van eigenaar gewisseld, dus ik dacht dat ze gewoon nog niet toegekomen waren aan mooi briefpapier. Vanwege die wissel was ik ook niet achterdochtig toen bij betaling bleek dat het rekeningnummer anders was. Logisch toch? Andere eigenaar, ander rekeningnummer.

Maar Ondertussen … Deze week werd ik gebeld door iemand van de fraudedesk van mijn bank. Of ik wist dat het rekeningnummer van een meneer De Graaf was? En of mijn aannemer het geld ontvangen had? Toen viel alles wat ik hierboven schreef op een andere manier in elkaar. Dit voorbeeld had in ons boek Ondertussen in de organisatie gekund! In mijn Ondertussen heeft zich iets afgespeeld wat ik in mijn goedgelovigheid niet heb gezien. Of wel gezien, maar met diezelfde goedgelovigheid weggeredeneerd heb. Ik heb de signalen gezien, maar niets mee gedaan. En nu werden ze onderdeel van een buitengewoon logisch verhaal: opgelicht.

Kan gebeuren natuurlijk. Rot, maar waar.

Interessant is hoe de banken hiermee omgaan.

De bank heeft de rekening bevroren vanwege verdenking van oplichting. Zij kunnen echter het geld niet naar mij terugstorten noch doorstorten naar de aannemer. Dat kan wel bij fraude, maar niet bij oplichting en dit is oplichting. Volgens de bank.

Op mijn vraag hoe ik had moeten weten dat hier sprake is van oplichting, gaven zij aan dat ik de verantwoordelijkheid heb om te checken of alles wel echt klopt. Zij zijn daarvoor niet verantwoordelijk.

Vroeger, voor IBAN, hadden ze blijkbaar die verantwoordelijkheid wel. Weet je nog, dat je een melding kreeg: ‘Deze rekening staat op naam van …, klopt dat?’. Met IBAN hebben ze dat afgeschaft. Je moet het nu zelf goed doen en anders heb je pech.

Ik vind dit een razend interessant fenomeen. De bank maakt van mij (en alle andere klanten) dus mensen die volledig rationeel-analytische afwegingen kunnen maken. Mensen die alles kunnen weten en controleren, die in staat zijn om achter de ‘gewone’ dingen te kijken en dat ook altijd doen. Voor de bank is er geen Ondertussen in de wereld van hun klanten mogelijk. Je kunt alles weten, alles afwegen en de goede keuzes maken.

Raar, want we – en oplichters in het bijzonder – weten allang dat mensen ‘bounded rational’ zijn en besluiten nemen op grond van regels die ze hebben afgeleid uit eerdere ervaringen. Wat ook heel logisch is, want zo werkt de wereld meestal gewoon goed.

Door de manier waarop de bank haar regelgeving heeft ingericht, organiseert ze dat het Ondertussen een speelplaats voor boeven en oplichters wordt. Niemand kan er bij behalve zij …

Groet, Leike