Trump, Sanders en Wilders

16 februari 2016

Beste Leike,

Ja, die korte klap, die instantbehoeftebevrediging, dat niet denken maar voelen, die angst om iets te zeggen wat geen draagvlak heeft, dat ongeduld, die trots op geen visie hebben en daar dan weer mee koketteren, dat is wel een heel erg bedreigende kwaal van deze tijd.
De samenleving scheurt in tweeën, tussen Trump en Sanders, tussen Wilders en … ja wie eigenlijk?
In ‘Onderweg’ braken we een lans voor de pragmatiek bij veranderen; voor heel goed kijken wat er precies gebeurt en ervoor zorgen dat wishful thinking je blik niet vertroebelt. Te vaak zien we in organisaties dat ideeën de blik op de werkelijkheid vertroebelen. Te vaak zien we ook veranderaars handelen naar wat ze denken of willen dat er gebeurt in plaats van te kijken hoe het feitelijk gaat. Het pragmatisme kijkt naar het daadwerkelijk werkende (‘wat werkt is waar) en is daarom een prachtige filosofie voor het dagelijks handelen. Het is ontzettend effectief in het hier en nu. Maar is pragmatisme ook een goede leidraad bij het kiezen van de richting en strategievorming?

In jouw vorige blog haalde je Elliot Jaques aan die stelt dat de de tijd tussen actie en resultaat bepalend is voor de zwaarte van een besluit en van de verantwoordelijkheid daarvoor. Hoe fuzzier die relatie is, hoe moeilijker het wordt.
Beslissingen waarvan je pas op heel lange termijn kunt zien wat de effecten zijn, vragen om iets anders dan pragmatiek. Ze vragen om het vermogen om niet ongeduldig te worden of gefrustreerd als we de effecten die we in de toekomst verwachten in het nu nog even niet zien. Je weet nog niet of het echt zal werken. En omdat je dat gewoon niet kunt weten, moet je vertrouwen hebben in je eigen inzichten. Je moet naast werkelijkheidszin ook over mogelijkheidszin beschikken. Je moet ideeën hebben over hoe het op de lange termijn anders kan èn je moet weten welke acties je daar nu voor in gang moet zetten. Dat zijn lang niet altijd acties die korte termijn-tevredenheid opleveren.

Die ideeën over de toekomst hebben tenminste twee functies. Ze geven een richting voor het dagelijks handelen. En door mensen aan idealen te binden, bind je ze ook aan elkaar. In een samenleving die uit elkaar spettert, waar de lontjes kort zijn, waar traditionele structuren oplossen, waar het politieke midden verdwijnt, waarin de verschillen groter worden en waarin de pers van hype naar hype trekt op zoek naar oplages en kijk- en luistercijfers, zijn samenhang en verbinding meer dan ooit nodig. Aan samenhangende visies lijkt het bij velen te ontbreken en aan het vermogen om op lange termijn-effecten te kunnen wachten ontbreekt het nog veel meer…
Een kabinet dat laveert tussen pragmatisme en opportunisme, partijen die met meel in de mond spreken als het gaat over de vraag hoe het verder moet met Europa. Het ontbreekt aan aantrekkelijke vergezichten, aan idealen over waar ons land heen moet. Verder dan zielloze ideeën over een immer aantrekkende economie komen de meesten niet. En iedereen die iets van de geschiedenis weet of gewoon nadenkt, weet dat dat niet kan en zal gebeuren.

Weg dus met dat pragmatisme in de politiek! Weg met dat korte-baanschaatsen rond de waan van de dag. Waar willen we zijn in 2050?
Hoe groot willen we de inkomensverschillen? Hoe energieneutraal? Een federatief Europa? Hoe omgaan met migratie? Hoe worden we weer de baas van de banken? Blijft democratie een systeem met verkiezingen? Is kapitalisme eindig? Hoe ziet leiderschap eruit? Welke rol vervult werk van mensen naast dat van robots?
Hoe zouden we dit allemaal willen? En pas dan de vraag hoe te reageren op de vraagstukken die hier en nu om een pragmatische aanpak vragen. Zodat je de aanpak kan richten op waar je heen wilt.
Zou dat niet heel veel ruimte en richting geven?

Groet, Jaap