Mentaliseren kun je leren
8 februari 2017
Beste Jaap,
Een tijdje terug hoorde ik een interview met Jörgen Raymann. Geen idee meer waar het over ging, maar in het interview kwamen de korte twitterlontjes en de manier waarop de blijkbaar in de maatschappij aanwezige woede zijn vrije pad kiest over het internet. Raymann was daar nuchter over. Hij zei (en ik parafraseer): ‘Vroeger als je boos was, schreef je een brief. Dat kost tijd. In die tijd kon je nadenken, kwam er rust en relativering. Voor je de brief op de bus deed, was je genuanceerder en misschien werd de brief wel helemaal niet gestuurd.’ Wijze woorden. Raymann hield een pleidooi voor een nieuwe etiquette. Een etiquette die je leert om achter je device tot tien tellen nu de communicatiemiddelen dat niet meer voor je doen.
Ik denk dat ie het te klein maakt. Het is niet alleen emotie die we moeten beteugelen. Daarmee hebben we immers al dat moedwillig verspreide nepnieuws nog niet gereguleerd. Al die suggestief-beledigende plaatjes en hun effect niet ingedamd. Deze week was Wilders met zijn gefotoshopte afbeelding van Pechtold in het nieuws. Was dat niet-uitgestelde emotie? Nee. Het gaat om moedwillig, voorbedacht en georganiseerd verzenden van zo’n plaatje.
Datzelfde geldt voor al die Hitlerpersonificaties van bekende politici bijvoorbeeld. Of de sextingplaatjes die rondgaan in het eigen netwerk van een seksueel ontluikende pup.
De tot-tien-tel-etiquette voor internet reguleert dit niet. Dit soort uitingen zijn moedwillig, voorbedacht en uitgestippeld. Dat verklaar je niet met die openliggende onderbuik, toch?
Moeten we naast het reguleren van die emotionele reflex niet ook iets met het afwegen van de schade die jou lolligheid of vileinigheid kan hebben voor je iets de wereld in stuurt? Ik heb wel eens vaker over Wilders gezegd dat ik zijn ideeën nog tot daaraantoe vind, maar dat ik hem echt kwalijk neemt dat hij zich zo weinig rekenschap geeft van wat zijn woorden voor een groter effect hebben. Nou is Wilders een buitencategorie en ik heb weinig hoop dat hij zich van dit soort etiquette iets gaan aantrekken. Ik mik meer op de middenmoot die zich – omdat het technisch kan – zich Arjen Lubach waant, maar humor en belediging niet van elkaar kan onderscheiden.
Daarover denkend vroeg ik me af: zou het zo kunnen zijn dat ons vermogen tot mentaliseren verminderd raakt achter zo’n computer? Dat het vermogen om naast je eigen gedachten en gevoelens ook die van een ander voor te kunnen stellen, vermindert? Je vermogen om te weten wat de effecten van jouw gedrag op een ander kunnen zijn?
Omdat mensen niet in interactie met elkaar zijn en hun handelen dus ook niet relationeel zien, maar als statement. Vraagt dat niet een soort bewustwordingsproces? Een soort ‘mentaliseren kun je leren, zelfs op internet’?
Maar dat start met dat mensen in relaties gaan denken. En kan dat bij dit soort dingen? Volgens mij hebben we Marijke Spanjersberg nodig om deze puzzel mee te helpen leggen. Zij weet als geen ander hoe je in relatie dingen oplost. Dus Marijke, help! Hoe kijk jij hiernaar?
Groet, ook van Jaap,
Leike