Leiding geven en leiding nemen

26 mei 2017

Beste Leike,

Ik kreeg een uitnodiging van Jesse Segers. Deze Vlaamse professor, en collega bij Sioo brengt half juni een nieuw boek uit: De kleren van de leider.
Zo leuk dat Vlaams, het boek wordt binnenkort ‘voorgesteld’. Jesse definieert leiderschap als dat wat mensen tot groep maakt en voor richting, betekenis en steun zorgt. Daarmee laat hij mooi zien dat leiding een functie van de groep of organisatie is. Iets dat nodig is voor samenhang en richting. En dat leiderschap dus niet iets is dat volgt uit een functieomschrijving, persoonlijke competentie of glansfoldertaal. “Je bent pas leider als anderen je zo zien”, zegt Jesse verder. Ook hier weer het verleggen van het zwaartepunt van een individuele leider naar de groep die hem die rol gunt. De groep geeft de leider zijn leiderschap. Of misschien wel: de groep geeft leiding.

Gek eigenlijk. Als we spreken over leidinggeven bedoelen we vaak leidingnemen. Zoals dat vaak gaat, je hebt een verantwoordelijkheid en dan neem je hem ook. Je bouwt een team, je geeft richting en betekenis en je zorgt voor steun. En dan hoop je maar dat degenen wiens baas je bent dat accepteren. Als ze dat niet doen hebben zij een probleem, want zij houden zich niet aan de spelregels. Dus onderneem je disciplinerende acties als ernstige gesprekken en dossieropbouw. Jij hebt immers de leiding en verantwoordelijkheid dus neem je die allebei.
Toch noemen we dit leiding nemen vaak leiding geven.

De klassieker “leidinggeven aan professionals, niet doen” van Matthieu Weggeman is misschien wel vooral zo populair omdat hij erin geslaagd is een boek met rijke redeneringen bondig samen te vatten in de titel. Hij legt uit dat je bemoeien met het werk van professionals helemaal niet helpt; ze zijn immers heel gemotiveerd. Voorkom liever dat ze steeds lastiggevallen worden met bureaucratische rompslomp. Het gaat erom een collectieve ambitie en voortdurend leren te organiseren. De inhoudelijke besturing komt daar als vanzelf uit voort.

Toch is het mij als interim-manager heel vaak overkomen dat ik klassiek ging leidingnemen terwijl ik weet dat leidinggeven niet alleen effectiever is, het is ook leuker.
Ik trok de verantwoordelijkheid naar me toe, ging van alles organiseren, zorgde dat ik in control kwam.
Waarom ik dat deed?
Ik denk omdat iedereen in het systeem dit van me vroeg: mijn opdrachtgever, collega’s en de mensen waaraan ik leiding gaf. Je bent toch wel een echte manager?
In een cultuur waarin iedereen leidingnemen normaal vindt is het niet zo makkelijk leiding uit handen te geven. Voor leidinggeven zoals Segers en Weggeman dat bedoelen, heb je de anderen nodig. Het betekent samen doen.
Maar dat samen kun je natuurlijk niet afdwingen. Dus als anderen niet instappen in een andere manier van het verdelen van verantwoordelijkheden, kom je in een rare paradox. Je wilt als leidinggevende eigenlijk dat medewerkers meer verantwoordelijkheid nemen, dat ze zelfstandiger, volwassener, autonomer zijn. En ik schoot af en toe in de reflex om ze dat op te leggen.
Het is eigenlijk de klassieke paradox: wees nou eens een beetje spontaan! Wordt een wat zelfstandiger! Neem toch eens initiatief! Heb toch eens wat meer zelfvertrouwen, loser!
Je vraagt de ander iets te doen, terwijl gehoorzamen precies is wat je niet vraagt.

Groet, Jaap