Lange tijdlijnen

17 mei 2023

Beste Jaap,
 
Als je jong bent is de toekomst van jou, maar je overziet alleen het nu. Als je ouder wordt, is de wereld steeds minder van jou, maar je begrijpt hem wel beter omdat je langer terug kunt kijken.
 
Is wat je schetst in je laatste brief niet ook een beetje de wijsheid die ontstaat als je lange tijdlijnen kunt zien? Natuurlijk, het is jouw persoonlijke inzicht en hoe dat in de tijd verschoven is. Maar het is ook het verhaal van een ontwikkeling in de tijd. Een beweging waarvan nu de tragiek zichtbaar wordt. Een trage ontwikkeling met een soort varkenscyclus[1], waarbij te laat gereageerd wordt op een effect dat we zagen aankomen. Het is een van Peter Senges archetypes van niet-leren in werking: door de tijd die er tussen een maatregel en het effect ervan zit, zien we het effect te laat. En het is het menselijk tekort van het niet overzien van tijdseffecten.
 
Een menselijke valkuil die we bovendien versterkt wordt door hoe we met tijd omgaan in het oplossen van vraagstukken. De politiek zoekt voor heel complexe vraagstukken heel kortetermijn oplossingen. De kamer wil snel antwoord en snel resultaat en de regering belooft dat ook (zonder het echt waar te kunnen maken overigens). Ook in organisaties is de langste tijdlijn vaak het vierjarig beleidsplan. Daarbinnen organiseren we op korte, meetbare en planbare tijdlijnen. Niet heel vreemd als je in ogenschouw neemt hoe snel alles gaat. Vandaag is morgen alweer een achterhaald gisteren.
 
En dan leven we – volgens Hartmut Rosa althans – ook nog eens in tijden van maatschappelijke versnelling: “Maatschappelijke versnelling kan worden gedefinieerd als de toename van de vervalsnelheid van de betrouwbaarheid van ervaringen en verwachtingen en als de verkorting van het heden in bepaalde tijdvakken.” Hij beschrijft prachtig hoe het verloop van de tijd voor onze grootouders anders was dan voor ons. Waren vroeger sommige gebeurtenissen generationele gebeurtenissen, nu maak je zulke gebeurtenissen een paar keer per generatie mee.
 
In de film die Nora Bateson, de dochter van Gregory Bateson, over haar vader maakte zit een fragment van iemand die vertelt hoe werken met een langer toekomstzichtveld werkt. Hij schetst hoe op een van de Engelse universiteiten, een balk in zo’n Harry Potter-achtige eetzaal zodanig verrot raakte dat hij niet meer te repareren was. Er moest een andere balk komen. Maar ja, waar haal je zo’n enorme balk vandaan? Natuurlijk heeft zo’n Engelse universiteit ook een eigen bos, dus de conciërge trok naar de boswachter. Wellicht had die een boom van die omvang? En inderdaad, de boswachter had de conciërge al verwacht. Ze hadden toen de boom voor de huidige balk gekapt was al een andere geplant, wetend dat na ongeveer x jaar die nodig zou zijn ter vervangen van de balk. Da’s nog eens anders met tijd omgaan.
 
Ik gun jou een heerlijke trage tijd op je bootje en ons allen langere tijdlijnen, terugkijkend om van te leren en tijdig effecten te signaleren, vooruitkijkend om te zorgen dat we wijzere besluiten nemen over complexe vraagstukken. Die versnelling van Rosa hoeven we misschien niet uit, maar misschien moeten we inbouwen dat we naar complexe vraagstukken kijken met een blik waarin verleden, heden en toekomst op een lange lijn met elkaar verbonden zijn.
 
Groet, Leike

[1] De varkenscyclus is een verschijnsel in de economie. Overschotten en tekorten wisselen elkaar af, omdat aanbieders massaal reageren op de hoogte van de prijzen, maar tegen de tijd dat deze reactie doorwerkt, is de prijs omgeslagen.