Is verplicht kiezen nog wel kiezen?

4 januari 2016

Beste Leike,

Ik ben een beetje keuzemoe. Vanmorgen was op de radio een promotor van de keuzevrijheid die vond dat ik me meer bewust moest zijn van wat voor mij het beste ziekenhuis was en dat er daar wel nog wat meer transparantie voor nodig was. Zodat ik precies weet hoe groot de sterftekans is, de kans op medische fouten, de kans op een voorspoedig herstel, het aantal benodigde ligdagen, de lengte van de wachttijden en de kwaliteit van de bewegwijzering in het ziekenhuis en nog zo wat. En dit dan allemaal bekend per specialisme en DBC (Diagnose behandel combinatie). Daar moest ik me meer bewust van zijn. Dat zou goed voor mij zijn.
Nu worden er volgens deze deskundige te weinig keuzes gemaakt. Het schijnt dat de patiënt vaak de dokter gewoon vertrouwt en dat is niet goed.

Bah. Vertrouwen is ouderwets; transparantie is nodig zodat we zelf kunnen controleren of je dokter wel de beste dokter is. En wij moeten dus alerter zijn. Zodat we geen gekke Henkie zijn, die zich de kaas van zijn brood laat eten, die naïef denkt dat de dokter net zo zijn best doet als wij dat zelf doen. Alert moeten we zijn zodat alleen de beste dokters overblijven (De anderen hebben dan geen werk meer en worden bijvoorbeeld buschauffeur).
Ik heb daar geen zin in. Is dat ook een keuze? Mag ik ook kiezen om niet te willen kiezen?
Mag ik loyaal zijn aan mijn zorgverzekeraar omdat hij me netjes behandelt? Mag ik niet ieder jaar hoeven kiezen voor mijn gas- en lichtleverancier? Gewoon omdat ik geen zin heb me telkens te verdiepen in de onvergelijkbare arrangementen? Mag ik al jaren bij dezelfde telefoonmaatschappij blijven omdat ze vermoedelijk net zo lang als de anderen doen over het behandelen van een klacht? Mag ik mijn vaste fietsenmaker houden? En is het OK als ik het niet erg vind dat de NS niet kan kiezen voor meerdere railsaanbieders?

Barry Schwarz heeft in zijn ‘The paradox of choice’ mooi beschreven hoe dat eindeloos kiezen er vooral toe leidt dat je altijd de loser bent; dat je er helemaal niet gelukkig van wordt. Een teveel aan keuzemogelijkheden leidt tot depressies en eenzaamheid. Hij legt ook uit waarom.
Als je uit veel te kiezen hebt is de keuze moeilijker en groeit de kans dat je achteraf denkt toch niet de beste keuze te hebben gemaakt. En omdat je op het moment van kiezen je je misschien al realiseert dat je straks spijt hebt, ligt keuzestress op de loer. Kiezen is immers verliezen.
Het hebben van meer keuzes leidt ook tot stijgende verwachtingen. Aanbieders verlokken je met mooie verhalen en de verwachtingen worden opgeschroefd. En hoe hoger de verwachting, hoe groter de teleurstelling natuurlijk als dat niet wordt waargemaakt.
Het maken van keuzes is een verantwoordelijkheid. Als je die niet hebt omdat anderen die gemaakt hebben en de kwaliteit valt tegen dat kan je fijn die anderen de schuld geven. Als je zelf verantwoordelijk bent voor die tegenvaller ben je ook zelf de schuld. En schuldgevoel… je hebt er weinig aan en het is niet fijn.

Al die keuzes die je moet maken vragen om alertheid. We moeten allemaal bovenop het vinkentouw van het leven zitten. Zodat je niet straks spijt hebt dat je de boot hebt gemist. Het leven als topsport.
Dat vraagt nogal wat. En dat kan niet iedereen. Niet iedereen overziet het of je houdt het niet vol. Dat maakt mensen machteloos. Want wat moet je met je verantwoordelijkheid voor je eigen geluk als je niet weet hoe dat te realiseren?

Kunnen we niet wat minder hoeven te kiezen? Kunnen we nog terug naar het ziekenfonds, de PTT en het Gemeentelijk Energiebedrijf? Degelijk, geen topkwaliteit, maar wel prima in orde?
Of dat je gewoon naar de dokter kunt die je vertrouwt? De school in de wijk die OK is, de bakker op de hoek waar je gewoon een halfje volkoren kunt krijgen?
Als we willen kiezen voor minder kiezen, wat zouden we daarvoor moeten doen?

Groet, Jaap