Het zelfgeorganiseerde drama

4 april 2021

Beste Jaap,

Het zou best eens gelopen kunnen zijn als in jouw blog. Die wandelgangen zullen echt niet stiller geworden zijn. Wel voorzichtiger denk ik, na dat kamerdebat van donderdag. Mijn hemel! Sheila Sitalsing omschreef de kamerleden als een achter de bal aan dartelende groep. Ik vond het meer de F-jes: rondrennen, kluitjes vormend, af en toe achter de bal aan, maar voetbal kun je het nog niet noemen. Ik zag vooral het gedoe dat je ook ziet in een slecht-georganiseerd en slecht-geëquipeerd zelforganiserend team. Zo’n team waarvan in een reorganisatie te snel de steunstutten zijn weggetrokken in de utopische overtuiging dat alles dan beter gaat. Iets soortelijk is natuurlijk in de Kamer gebeurd toen ze zelf de koning uit het (in)formatieproces wegreorganiseerden. Het effect ervan zagen we donderdag.

Het is makkelijk om zelforganiserend enkelvoudige onderwerpen tot een uitkomst te brengen. Eenvoudige vraagstukken regel je wel met elkaar. Voor complexe vraagstukken geldt dat veel minder. Complexe vraagstukken vragen onderzoek, analyse, reflectie en heel vaak organisatie: hoe wil je met het onderwerp omgaan en hoe organiseer je het gesprek erover zo dat echt alle facetten recht gedaan is?

Dat debat donderdag laat zien wat er mis kan gaan als je er de organisatie en spelregels niet voor hebt. Alles liep door elkaar: de inhoudelijke analyse (Wat is er gebeurd?), het functioneringsgesprek (Waar zijn de verkenners de fout in gegaan?), het proces (Mag er in de eerste ronde – informeel – over personen gesproken worden?), het vinden van de zondebok (Wie heeft over Omtzigt gepraat?), groepsdynamische processen (‘Kom niet aan ONZE Pieter Omtzigt’), historische onvrede (nog veel zeer over hoe de toeslagenaffaire tot een einde gebracht was), de eigen rol van de Kamer (Wij zijn de opdrachtgever van de verkenners), de individuele beoordeling (de amnesiekaart een keer teveel getrokken), de onvrede over de disbalans in macht en tegenmacht (verkenners met een politiek profiel en de ambtenaar was van AZ), het vereffenen van rekeningen (‘Hier scheiden onze wegen, ik sta hier met zwaar gemoed.’), het voorschot op het vervolg van de formatie. Al die onderwerpen met alleen het debat als middel om ze te bespreken. Een veel te eenvoudig instrument voor een vraagstuk dat op zoveel borden uitgespeeld wordt. Zonder instrumenten waarmee je de complexiteit productief kunt maken, is er geen andere strategie mogelijk dan de middelpuntzoekende kracht van de vereenvoudiging, wil je zelf niet beschadigd raken. In dit geval dreef die kracht richting Rutte die nu echt echt, echt zijn hand overspeeld had. Hoe meer het debat zich daarop richtte, hoe minder de andere facetten van belang leken. Het lijkt een oplossing, maar eigenlijk organiseer je een gebrekkig enkelvoudig perspectief en daarmee blindheid voor het grotere geheel van patronen.

De gevolgen zijn desastreus. De relaties zijn geschaad. Veel partijen staan op achterstand in de (in)formatie nu alles op straat ligt. Het vertrouwen in de politiek zal niet gestegen zijn. De reflectie op het eigen gedrag van de Kamer is buiten de orde gebleven. Maar vooral: het feit dat je als Kamer, na het buitenspel zetten van de koning, eigenlijk nooit goed hebt nagedacht over wat er dan nodig is in organisatie, proces, rollen om zoiets ingewikkelds als een (in)formatie goed te kunnen doen, blijft onbesproken

Als in teams de taak rottig georganiseerd is, trekt dat een wissel op de relatie en vice versa. En de kamer heeft de taak rottig georganiseerd. Zelforganiserende teams moeten hun werk doen èn hun werk zo organiseren dat ze het kunnen doen. Dat organiseren van het werk vraagt aparte aandacht; dat gebeurt niet als vanzelf tijdens het doen van het werk. Een verstandige kamer had dat vooraf gedaan. Door dat na te laten, is ze zelf schuld aan wat er gebeurde, maar die reflectie kwam niet.

Groet, Leike