False balance
30 april 2017
Beste Leike,
Ken jij het begrip ‘false balance’?
Het wordt gebruikt als in de media twee standpunten tegenover elkaar worden gezet waarvan het ene op veel meer bewijs rust dan het andere.
Nog geen tien jaar geleden was de katholieke Maria van der Hoeven minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Zij was er voorstander van dat ‘intelligent design’ onderwezen zou worden. Een opvatting die ervan uitgaat dat de complexiteit van de natuur alleen begrepen kan worden door een superintelligente ontwerper te veronderstellen. In de serieuze wetenschap doet men dit af als een teleologische pseudowetenschap en houdt men vast aan de evolutietheorie. Haar voorstel om dit in het lespakket op te nemen, heeft het niet gehaald. Maar haar redenering was curieus: er is geen keihard bewijs voor de evolutietheorie, het kan dus net zo goed anders zijn en dus haalde zij haar persoonlijke geloof en wetenschappelijke data een beetje door elkaar. Zij maakte een valse balans tussen de overeenstemming in de wetenschap enerzijds en haar persoonlijke overtuiging anderzijds.
Een false balance is ook klassiek rond de opwarming van de aarde. Trump ontkent dat er überhaupt sprake is van klimaatverandering en wijst naar het weer van die dag. Maar dat het klimaat verandert, daarover zijn wetenschappers het wel eens. De vraag die nog speelt is hoe dat komt. Een paar dozijn wetenschappers beweert dat er geen enkele relatie is. Zij wijzen erop dat het klimaat in de geschiedenis wel vaker is veranderd. Tienduizenden anderen (meer dan 95%), en met de grootste reputaties, gaan ervan uit dat het gedrag van de mens daarop van invloed is en.
Als je als journalist die twee tegenover elkaar zet als ‘gelijke’ meningen dan maak je een valse balans. Alsof het 50/50 is. De lezer denkt als gauw: Dit kan ik zelf niet narekenen of controleren, zie je wel ze zijn het niet eens, de waarheid zal wel in het midden liggen. En omdat gemak de mens dient is de opvatting dat je er geen verantwoordelijkheid voor draagt en dus ook niets hoeft te veranderen, wel zo aantrekkelijk.
Hoe kan het nu dat journalisten zoveel ruimte geven aan dit soort merkwaardige geluiden uit rommelzoldertjes van ideologisch gedreven wetenschappers? Ik denk dat het te maken heeft met een –op zichzelf- prachtbeginsel uit de journalistiek: Hoor en wederhoor. Het juiste vertrekpunt dat een verhaal meestal meerdere kanten heeft en dat –door die meerdere kanten te belichten- de lezer zelf de veelkleurigheid van de werkelijkheid ziet en zo veel beter geïnformeerd wordt. Hoe vaak gebruiken wij in ons eigen werk niet precies dit principe van meervoudigheid om nieuwe perspectieven te ontwikkelen op de vraagstukken van onze klanten? Bij conflicten gebruiken we zelfs begrippen als meervoudige partijdigheid juist omdat de verschillende perspectieven op zichzelf waardevol zijn en een goed conflict kan leiden tot vernieuwing, ontstoffing en ontstopping.
Dus vroeg ik me af of wij soms ook in zo’n false balance terechtkomen. Ik ben nu zelf bijvoorbeeld als adviseur bij een diep conflict betrokken geraakt. Iedereen die ik spreek probeert zo ongeveer mij in zijn kamp te trekken; dat is immers het meest logische perspectief voor de betrokkene. Voor hem of haar is duidelijk dat hij zelf heel redelijk is, maar dat de andere kant wel enorm fout bezig is.
Straks kom ik met de resultaten van mijn onderzoek. Daarin probeer ik de logica van alle standpunten goed te verwoorden. Om zichtbaar te maken dat ze allen een logische eigen waarheid verdedigen, maar ook om te laten zien dat iedereen eigenlijk op zijn eigen manier redelijk is. Ik zoek de balans. In de ogen van sommigen misschien ‘false’. Maar ik geef de inhoudelijke redeneringen van de verschillende betrokkenen weer; ik doe niet alsof het een tegen het ander wegvalt.
Kennen we eigenlijk voorbeelden van dat dat wel gebeurt in ons vak?
Groet, Jaap