Emocentrisme

9 december 2021


Beste Leike,

Lijkt het nou maar zo, of worden we steeds emotioneler met elkaar? Neem nou Twitter. Mijn tijdlijn vertoont alle kleuren van het emotionele spectrum. Cynisme, wanhoop, woede en verontwaardiging over wat er met ons en onze maatschappij gebeurt; dankbaarheid, (al dan niet passief-agressieve moeder-) liefde, gevoelens van verbinding en verbazing over het schone en mooie dat er ook is. Ook ik merk dat ik vaker de neiging heb om mijn emoties de boventoon te laten voeren. Mijn irritatie over een wanpresterend kabinet dat blijkbaar niet voor een derde keer naar huis gestuurd kan worden. Mijn angst over al die verruwingen en onderlinge bedreigingen op social media en daarbuiten. Mijn zorgen om het klimaat, de biodiversiteit, de pandemie met nieuwe varianten. Over de kloven tussen rijk en arm, en kansrijk en kansloos, over de macht van de technologie en wie daarvan gebruik kan maken.

Ik ben vast niet de enige die worstelt met die emoties, want de populariteit van de stoïcijnse filosofie neemt toe. De stoïcijnen stellen dat het individu zijn gevoelens, emoties en handelingen onder controle dient te hebben, en zich niet negatief moet laten beïnvloeden door de wereld daarbuiten. Dat klinkt als het perfecte copingmechanisme voor onze tijd: beperk je tot je cirkel van invloed. Maar dat betekent ook dat je je emoties reguleert en onder controle houdt. Dat wat René Gude humeurmanagement noemde.

Het zou een individuele oplossing kunnen zijn, maar ik denk dat het niet alleen meer een individueel verschijnsel is. Zijn we nou collectief emotioneler dan tien jaar geleden? Dan in de jaren vijftig? De rol van emoties lijken in het maatschappelijk bestel enorm toegenomen. Van een samenleving die in de jaren 50 nog was gebaseerd op wederopbouw en ‘niet zeuren’, via de emancipatie van het gevoelsleven in de jaren 70 tot de huidige tijd waarin ‘feelings are facts’ en uitvergroten van ‘de onderstroom’ in de mode zijn.

De emoties zelf zijn vast niet meer of minder geworden, maar de manier waarop ze zichtbaar worden, of meer nog de manier waarop ze bepalend zijn, wel. Emoties lijken op die manier steeds minder particulier en steeds meer het belangrijkste vehikel voor het maatschappelijk debat. En daarmee overstromen ze nogal eens de rol van de ratio.

Ik vraag me af of die nadruk op emoties niet een logische uitloper is van de uit de hand gelopen individualisering van wat we nog steeds een samenleving noemen. Niet alleen het persoonlijke is politiek, maar ook de politiek is persoonlijk geworden.

In Onmacht beschrijven we twee belangrijke bronnen voor die individualisering: het neoliberalisme en het postmodernisme. Het neoliberalisme gaat uit van het eigenbelang van het individu: het eigenbelang van de consument stuurt met een onzichtbare hand via de markt het eigenbelang van ondernemers. Egoïsme als motor van economie en maatschappij.

Het postmodernisme kleurt in hoe we de werkelijkheid beleven. Die is daarin subjectief: ieder heeft zijn eigen waarneming, zijn eigen werkelijkheid, zijn eigen waarheid. Egocentrisme als het venster op de wereld.

Dat we daardoor in een verregaand individualisme terechtgekomen zijn, daarover is geen twijfel. Maar raken we inmiddels niet in een volgende fase van individualisering? Een fase waarin emoties niet langer gehanteerd worden als persoonlijke gewaarwording, maar als maatschappelijke feiten waar anderen verantwoordelijk voor zijn? Mijn emotie is jouw probleem.

Bewegen we naar we ondertussen via egoïsme en egocentrisme naar een tijdperk van EMOcentrisme?

 

Ik vind het een angstige gedachte…

 

Groet, Jaap

 

 

Reageer

7 reacties op “Emocentrisme

  1. Sebas (9 december 2021)

    Beste Jaap, beste Leike

    Dit is de spijker op z’n kop: “Ik vraag me af of die nadruk op emoties niet een logische uitloper is van de uit de hand gelopen individualisering van wat we nog steeds een samenleving noemen” 100% eens met deze analyse!

    Maar een belangrijkere vraag is: wat doe jij als verstandig mens in hemelsnaam op/met Twitter? ????


    1. Jaap van ’t hek (10 december 2021)

      haha. twitter is wel een mogelijkheid duiding van de actualiteit te krijgen van mensen die verstandig duiden. Jammergenoeg komt er altijd veel kaf mee met het koren..


  2. ferry tromp (10 december 2021)

    Beste JAap, ‘ mijn emotie is jouw probleem’. Zo is het maar net. Geen angstige gedachte dus, maar een angstige werkelijkheid. Aangevuurd door twee jaar corona- onzekerheid. Stoicijns in je eigen bubbel is dan inderdaad een hele opgave. Misschien helpt uiteindelijk toch Nietzsche: alles is zinloos,ook deze reactie….
    Fijn weekend!


    1. Jaap van ’t hek (11 december 2021)

      jaja, of Schopenhauer als hij stelt: “Het ergste moet nog komen”,
      maar wel leuk weer van je te horen Ferry!


  3. Marije van den Berg (14 december 2021)

    Ha Jaap,
    Wat pak je weer goed beet wat er gebeurt. Ik zie dit ook, maar heb (wellicht gewoon tegelijkertijd waar) een andere analyse van de kouwe grond. Ik merk dat het onderdrukken van verdriet en schaamte in heel veel situaties van onmacht, ons van de regen in de drup helpt. Jullie boek helpt bij om dat beter te duiden, trouwens.

    Ik zei er vorige week in een lezing dit over, ik post het maar even integraal hier:

    “Ik houd erg van de olifant in de hoek van de kamer. Dan zet ik de pet op van de hofnar, de onderzoeker, de kanarie in de kolenmijn. Ik sublimeer een terloopse grapje van iemand tot de de vraag die niemand stelt, juist omdat ik zo weg kan. Ik speel een rol en de – mijn – oppervlakkigheid, mijn afstandelijkheid, heeft een functie. Het ontlaadt. En helpt ons ermee dealen. Met die onmacht.

    Want verdomme, mensen het gaat niet goed.De dam breekt door. Zelfs op papier gaat het niet meer goed. Helaas wordt onze norm pas helder nu er veel mensen door het ijs zakken. De wooncrisis, de crisis in de jeugdzorg, het lerarentekort, de stikstofcrisis het zorginfarct, de energie-armoede, de klimaatramp. Het formatie-moeras.

    Dit is fundamenteel en het is staatsrechtelijk. Dit probleem lossen we niet op met de menselijke maat, met goede gesprekken van mens tot mens. Hooguit leiden die goede gesprekken tot de conclusie: we krijgen in de democratische en ‘goede’ interactie tussen ‘overheid’ en burger, van de staat niet gedaan wat hij rechtstatelijk gezien zou moeten doen: ons maatschappelijk welzijn op peil houden.

    In dat gesprek van mens tot mens zetten we juist onze onmacht in het licht. De onmacht van ons, mensen in het overheidssysteem- van burger tot ambtenaar tot minister. De onmacht die we liever willen maskeren. Omdat we er cynisch, moe, hopeloos en diep verdrietig van worden. Ik ook.

    We maskeren die onmacht met persoonlijke betrokkenheid. Met uitzonderingen. Met een fiks. Heel hard werken, vechten tegen de bierkaai. Of we maskeren, omdat we verantwoordelijk zijn.

    Dat zou zo maar een reden kunnen zijn om helemaal maar niet de samenleving in te gaan, want dan komen we heel erge dingen tegen waar we toch niks aan kunnen veranderen. Dan doen we de deuren dicht.

    Dat doet schaamte.

    We zoeken de werkelijkheid niet op en blijven in onze beleidsbubbel. Dan maskeren we met driesporentrajecten, een ronkende afkorting, een plan van aanpak, een geldstroom, een grotere afdeling en heel, heel veel vergaderen.

    En soms huilen we, heel even, ons burgerverdriet.

    Want we hebben allemaal skin in the game. Als burgers van dit land.”

    Huilen is dus ook een indicator denk ik.


    1. Jaap van ’t hek (14 december 2021)

      Mooi gezegd Marije; verdriet en schaamte. Ik denk nog een derde: angst. Ik denk dat de verharding van de verhoudingen en het gemak waarmee de verruwing om zich heen grijpt, voor veel mensen ook een reden is om in te binden. Voor je het weet heb je trollen aan je broek.
      Ik had ooit een docent die zei dat er in organisaties twee drijfveren zijn. Twee die nooit genoemd worden als eigen motief, maar dominant zijn in hoe het gaat: macht en angst. Schaamte hoort daar misschien wel bij.
      En met elkaar levert het veel onmacht op.
      En ik denk, eerlijk gezegd, dat het antwoord daarop is dat we ons realiseren dat we het niet alleen kunnen oplossen, maar alleen samen en afhankelijk van elkaar. De dam breekt door, het is tijd om samen zandzakken te vullen en te plaatsen.


      1. Marije van den Berg (20 december 2021)

        Samen moeten, met angst voor de ander. In diezelfde lezing zeg ik: we moeten het met elkaar doen onder de omstandigheden van groot wantrouwen. Dat is zwaar, maar het moet. Al was het maar om de staat in het gareel te krijgen.
        Veel om over na te denken onder de kerstboom.


Organisatievragen