Distantie en nabijheid

6 januari 2017

Beste Leike,

In Onderweg hebben we aandacht besteed aan inzoomen en uitzoomen als een manier om ons een beeld te vormen van organisaties. Een scherp oog voor de details afwisselen met het brede overzicht vanuit de spreekwoordelijke helikopter.
Ook wij ontkomen er in onze blogjes niet aan om mee te somberen over een wereld waarin populisme, factfree politics, maatschappelijk ongenoegen, complottheorieën en gerammel aan maatschappelijke hoekstenen (zoals wetenschap en rechtelijke macht) enorm in de mode komen. In 2016 hebben we gezien dat het ongenoegen Brexit en Trump heeft gebaard, in 2017 kijken we vol huivering naar verkiezingen in Nederland, Frankrijk en Duitsland. En dan heb ik het nog niet eens over Erdogan, Putin of verschijnselen als Duterte. Je houdt je hart vast.
Ik lees in de kranten de ene na de andere messcherpe analyse over de achtergronden van deze revolutie. En heel vaak denk ik dan “ja, zo zit het”. En dan word ik blij dat er mensen zijn die intelligent proberen te verklaren waarom er gebeurt wat er gebeurt.

Dat kennen we van ons werk in organisaties: goed proberen te snappen waarom er gebeurt wat er gebeurt. En dat is ook vaak onze bijdrage: helpen inzicht te krijgen in de logica en de patronen van de gebeurtenissen. Die liefde voor proberen te begrijpen was ook de drive achter onze eerste twee boeken; over ONveranderbaarheid en over het Ondertussen.
In al die zaaltjes waarin we met groepen aan de gang gingen over die thema’s spraken mensen uit dat ze het heel erg herkenden. Maar dan vroegen ze stevast: “Oké, en wat moet je dan doen?”
In reactie op die terechte vraag besloten we van ons af te schijven wat we zelf doen, wetende dat organisaties maar beperkt veranderbaar zijn en dat ons begrip van wat er gebeurt blinde vlekken kent die we in ons Ondertussen hebben gestopt.
De pragmatische benadering die we zo in Onderweg beschreven, herkennen gelukkig veel mensen als nuchter en ook praktisch. Een dezer dagen houden we Onomkeerbaar ten doop, een boek dat juist de nadruk legt op de ingewikkelde overgang van praten en analyseren naar daad-werkelijk handelen.

Ik zoom even uit.
Dezer dagen maakte de vooraanstaande Britse ambassadeur bij de EU zijn ontslag bekend. Hij zegt eigenlijk dat de Britten nog geen begin van een Brexitstrategie hebben, alles is nog retoriek. Dat voorspelt moeizaam gedoe en conflicten.
Trump is een ander geval. Hoewel nog niet in functie twittert hij zijn opinies rond. Trump houdt zich nu al aan weinig conventies. Hij is een gamechanger, dat is wel duidelijk. Hij rammelt het systeem los. Zijn gedrag heeft een alarmerend effect op anderen, bijvoorbeeld in Europa en China. Moeten we niet meer geld aan defensie besteden als de Amerikanen minder betrouwbaar worden? Moeten we andere vrienden zoeken?
Bijna niemand heeft het ondertussen over China. Nog altijd groeiend en globaliserend. Jonathan Holslag schreef in 2014 het indrukwekkende De kracht van het paradijs. Over hoe Europa kan overleven in de Aziatische eeuw. Hij ziet Europa als naar binnen gekeerd en gericht op het verleden. Er zijn veel potenties, maar dan moet er wel wat gebeuren. Europa moet zich echt gaan organiseren en de blik richten op de veranderingen in de grote buitenwereld.

Bieden al die onzekerheden nu alleen nadelen, of bieden ze ook juist de mogelijkheid om op door te pakken? Zou het zo kunnen gebeuren dat Europa, of delen ervan, echt urgentie ervaren, zich meer tot elkaar wenden in reactie op een vijandiger omgeving?
En zou het kunnen zijn dat al deze ontwikkelingen ook een effect hebben op de niet-populisten? Wiens strategie totnutoe vooral bestond uit het aandragen van de neutrale feiten in de hoop dat die voor zichzelf spreken? Alsof het nuchtere feitenrelaas het electoraal kan winnen van de aanwezige woede, teleurstelling en machteloosheid.
Kunnen de niet-populisten de angst van zich afschudden en met visies komen, offensieve ideeën om de wereld beter te maken? Verhalen die enthousiasme en hoop kunnen opwekken? Visies die heilige huisjes en porseleinkasten niet zullen sparen.
De democraten in de VS hebben (met rare manipulaties van het partij-establishment) de fout gemaakt Hillary te verkiezen boven Bernie Sanders. Hillary was het establishment, Bernie stond voor een radicale verandering, voor hoop op verandering. Je weet het natuurlijk nooit, maar ik denk dat Bernie gewonnen had van Trump.
Ik hoop daarom dat er in Europa’s Bernies opstaan. Met een visionair verhaal van hoop in plaats van het defensieve alternatief.

Groet, Jaap