Democratisch vermoeidheidssyndroom

23 november 2014

Beste Leike,

Huibert de Man reageerde op jouw laatste blog met de vraag hoe we de politiek bescheidener en met meer respect voor de praktijk krijgen. De meesten om hem heen keren zich van de politiek af.

Het is nogal een goede vraag natuurlijk, of een heel belangrijke. En het ziet er ook zo uitzichtloos uit. Alsof de krachten naar meer populisme en soundbites alleen maar toenemen naarmate de pers commerciëler wordt en mensen zich steeds meer alleen maar laten informeren op de manier die hun bestaande opvattingen versterken. Het Sociaal Cultuur Planbureau meldde ergens in de afgelopen weken dat verschillende bevolkingsgroepen steeds gesegmenteerder het nieuws tot zich nemen. Slechts het NOS-journaal overbrugt als nieuwsbron rijk-arm, links-rechts, hoog- en laagopgeleid.
En we hebben niet in de gaten hoe eenzijdig de social media, de TV of het internet ons informeert. Ik merk nog regelmatig dat ook heel goed geïnformeerde mensen zich niet realiseren door ook je ogenschijnlijk neutrale zoekmachine stuurt naar wat je bevalt en voorkomt dat je geconfronteerd wordt met dingen die je niet wilt weten…waardoor je niet weet wat je (althans volgens de algoritmes van Google) niet wilt weten.
Eenzijdigheid troef en dat helpt niet in het begrip van andere opvattingen.

Maar nu las ik een prachtig boekje van David van Reijbrouck: tegen verkiezingen. Met een prachtige analyse van het democratisch vermoeidheidssyndroom. Hij laat mooi zien hoezeer we zijn gaan denken dat democratisch en verkiezingen synoniem zijn geworden, maar dat dat iets is van de laatste 200 jaar. Op overtuigende wijze legt hij uit hoezeer verkiezingen eigenlijk behoorlijk ondemocratisch zijn. Het systeem van verkiezingen leidt ertoe dat we een elite aan de macht brengen. Je ziet ook mooi in de ontwikkeling van kiesstelsels dat oorspronkelijk slechts een klein deel mocht kiezen, de gewone vrouw kwam in het spel niet voor. In de loop der jaren hebben we algemeen kiesrecht, maar allerlei selectiemechanieken die ertoe leiden dat niet iedereen aan de macht kan komen. In de VS helpt geld of het zijn van Kennedy of Bush; de Nederlandse tweede kamer wordt bevolkt door doctorandussen. Ik herinner me een prachtartikel uit 2002 van Gerard van Westerloo over de politieke partij als headhunterbureau.

Van Reijbrouck houdt een mooi betoog voor loting. Grijpt terug op het oude Athene waar bijna alle staatsfuncties zo tot stand kwamen en beschrijft hoe in het Italië van de renaissance het lot belangrijk was in het bestuur van steden als Venetië en Florence. Daar ook met mooie procedures van loten en kiezen in opeenvolgende stadia. Je ziet eigenlijk heel mooi hoe de willekeur van het lot geweldig helpt in het voorkomen van eenzijdigheid.
Het is me in dit korte stukje niet mogelijk om de rijkheid van die ideeën over loten goed te treffen. Ik had in aanvang (misschien net als jij) het idee dat loten veel te willekeurig en te risicovol zou zijn in onze ingewikkelde wereld. Maar hoe langer ik er over nadenk, hoe aantrekkelijker ik het idee vindt.
Tenslotte is toeval ook de motor van de evolutie en van het feit dat wij elkaar stukjes schrijven.
Lezen dus dat boek tegen verkiezingen!

Groet, Jaap