Coronacultuur

17 maart 2020

Beste Leike,

Hoe vaak hebben wij geen klanten die de cultuur in hun organisatie willen veranderen? Hoe vaak lezen we niet in de krant dat de politiek vindt dat de cultuur bij <noem maar weer eens een overheidsorganisatie>nog dit jaar moet veranderen? En altijd denken wij daar dan bij dat het wenselijke niet altijd het mogelijke is. Veranderen van cultuur gaat langzaam, laat zich maar heel beperkt sturen, is voor management vaak een ongrijpbaar fenomeen waarvan ze zelf meer onderdeel uitmaken dan ze zich realiseren. Cultuur is geen ding dat zich laat sturen, het ontstaat en past zich aan.

In deze coronacrisis kijk ik daarom verbaasd en hoopvol naar een razendsnel veranderende tone of voice op twitter, in de media en in de politiek. Waar twee weken geleden iedere scheefliggende kiezel nog aanleiding gaf tot uitvergroten van elk verschil, tot uitlichten van eigen gelijk, nu lijkt zich opeens een prettige eensgezindheid meester te maken van ons land. Heel veel mensen twitteren dat ze zeker niet van Rutte en zijn partij zijn, maar dat hij dit toch maar knap doet: leidinggeven in deze crisis. Mensen corrigeren elkaar op antisociaal gedrag zoals hamsteren of onvoldoende social distancing. Men deelt filmpjes over Italianen die vanaf hun balkons samen muziek maken (en van Duitsers waar dat minder goed gaat ). Gepensioneerde dokters en verpleegkundigen melden zich bij het ziekenhuis om mee te draaien. Studenten stoppen briefjes in brievenbussen om hulp aan te bieden. Een geest van eensgezindheid waart door het vaderland. Samen tegen het vijandige virus. Laten we lief zijn voor elkaar. Ik was geraakt door een tweet waarin stond dat je niet moet proberen het virus te ontwijken, maar dat je moet doen alsof je het zelf bij je draagt; van egoïsme naar altruïsme.

Over een week of twee ligt Onmacht in de winkel. Ons boek waarin we ons boos maken en bezorgd zijn over een doorgeslagen individualisme dat de samenleving splijt. Over het neoliberale consumentengedrag en over het vulgair postmoderne leven in ieders eigen werkelijkheid. Over organisaties die meer lijken op een zwabberig zweverig zelfsturend gezelschapsspel dan op een begrijpelijk systeem dat zich laat voorspellen en besturen.

Wij doen een pleidooi voor meer gezamenlijkheid en meer begrijpelijkheid. Meer gemeenschap, solidariteit, ergens bijhoren. Je wat aantrekken van het grote geheel, inclusief de spelregels die daarbij horen. Meer systeem, minder individu.

Dat nu juist zo’n klein pestvirusje ervoor kan zorgen dat we opeens fatsoenlijker, redelijker, vergevingsgezinder worden! Dat we ons opeens realiseren dat we niet alleen individu zijn, maar vooral een schakel in een gigantisch netwerk van relaties! Het lijkt dat we ons boek voor niks geschreven hebben. Als bij toverslag accepteren we het onvolmaakte aanmodderen, realiseren we ons dat de wereld onvoorspelbaar is en heel beperkt maakbaar. En lijken we te snappen dat we onze enorme onderlinge afhankelijkheden beter ‘managen’ door aardig te doen dan door een voortdurende competitie.

Of zou de wereld straks weer terugveren in zijn oude staat van egoïsme als economisch model, wantrouwen als vertrekpunt van overheidsbeleid en de autonome, rationele homo-economicus als hoeksteen van ieder organisatieontwerp? Dat we weer terugkeren naar de ratrace vol verliezers, het idee dat alles eindeloos kan groeien en de waanzin dat iedereen zelf verantwoordelijk is voor zijn eigen werkelijkheid, zijn eigen geluk en succes? Dat de minder fortuinlijken dat vooral aan zichzelf te danken hebben? Een wereld waarin we geen vat zullen krijgen op de klimaatverandering, waarin de democratie en de rechtsorde steeds verder eroderen?

Of zouden we iets leren van deze crisis? Het mooie en leerzame ervan vasthouden?

Ik hoop het zo!!

Groet,

Jaap