(Blind) vertrouwen

5 december 2016


Beste Jaap,

Heb je de reuring rond Trump net gehad, wordt Renzi naar huis gestuurd in een referendum, mede dankzij Grillo die opriep om met je gevoel te stemmen en niet met je verstand. Ondertussen beginnen Monasch en Dijkgraaf een nieuwe partij, waarin – net als bij die nieuwe partij van Baudet – met name het bindend referendum ervoor gaat zorgen dat de burger gehoord wordt. Zij haken in op de onvrede bij de burger die zich niet gehoord voelt in zijn eigen wensen en belangen. Burgers die de overheid (en de hele bliksemse rest!) niet vertrouwen.

Aan de andere kant van het spectrum liet Jan Terlouw zich horen. Met een oproep tegen egoïsme en eigenbelang. Een oproep om de politiek te vertrouwen. Het lijkt of hij met name de mensen die zich nog niet hebben laten horen, raakt. Die reageren emotioneel: Precies! Vertrouwen! Het grotere belang! Daar gaat het om!

De toespraak van Terlouw heb ik (nog) niet gehoord. Ik kan me er niet toe zetten. Net zo min als dat ik kan luisteren naar al die nieuwe partijleiders. Maar ik moet beide waarschijnlijk wel gaan doen. Emoties, de onderbuik en het gevoel staan steeds centraler in de politiek. Het is niet meer alleen van de volksmenner of de populist. Het is misschien gewoon de oplossing van de impasse waar we in zitten. Ook ik moet er denk ik aan: politiek is emotie.

In de NRC van zaterdag stond een mooie column van Arjen van Veelen waarin hij schrijft dat Terlouw de onderbuik van Ons Soort Mensen raakt. Dat wat Terlouw deed, eigenlijk niet veel anders is dan wat populisten doen.

In een – ook prachtig –  stuk in de zaterdag-NRC beschrijft Kees Vuyk hoe we een maatschappij geworden zijn waarin consumentisme, economisme, en kapitalisme centraal staan: eigen belang boven algemeen belang. De oproep om breder te kijken dan naar eigen belang – stelt hij – ontmoet vooral argwaan. De verbinding tussen dat soort idealen en de wereld van de burger is zoek. Ook Vuyk stelt dat de emotie terug moet, dat er ruzie gezocht moet worden. Dat dat de enige manier is om weer verbinding te leggen tussen twee van elkaar losgezongen werelden: die van het echte leven en die van de politiek.

Er wat langer over nadenkend, vraag ik me af of het niet logisch is, dat die onderbuik nu zo’n rol speelt. Onze democratie kreeg vorm in verzuild Nederland. Die zuilen waren eigenlijk de intermediair tussen burger en politiek. Daarin zaten de idealen en de emotie; die reguleerden de onderbuik. Je vertegenwoordigers in de politiek, kon je vertrouwen: zij vochten voor de juiste waarden en idealen. Zij handhaafden de cultuur die maakte dat er touwtjes uit brievenbussen konden hangen.

Maar die zuilen zijn niet meer. Jarenlange issuepolitiek gekoppeld aan steeds verdergaande individualisering heeft het vertrouwen in de politiek doen afnemen. En er is geen intermediair meer die dat reguleert. Misschien moeten we inderdaad weer iets vinden dat die emoties zo kanaliseert dat ze politiek-bestuurlijk helpend in plaats van destructief zijn.

Maar dat bindend referendum, dat gaat niet helpen. Ze kunnen wel beloven dat de burger daarmee gehoord wordt, maar dat is dan maar de ene helft die zijn zin krijgt bij die uitslag. De andere helft zal toch weer niet het eigen belang geborgd zien. Dat bindend referendum is eerder een retorische belofte waarmee populisten zich een plek in het bestaande bestel verwerven dan een instrument dat het bestel gaat veranderen. Van Reijbroek heeft wat dat betreft een genuanceerdere blik op hoe het anders kan. Minder op zichzelf gericht, meer vanuit het algemeen belang bekeken.

Ik spreek met mezelf af dat ik die politieke emotie serieus ga nemen. Maar als het dan om vertrouwen gaat, spreek ik ook met mezelf af dat ik alleen die mensen ga vertrouwen waarvan ik denk dat ze echt proberen met andere vormen van democratie de verbinding tussen burger en politiek te verbeteren. Ik blijf argwanend naar populisten voor wie democratie vooral het eigenbelang lijkt te dienen. Want vertrouwen is mooi, maar blind vertrouwen wat kortzichtig.

Groet,

Leike

Reageer

Organisatievragen