Antwoorden?

8 februari 2015

Beste Jaap,

Antwoorden geven op de vragen van onze tijd. Ik zou het niet durven. Over dat soort zekerheden beschik ik niet. Het is dus waarschijnlijk ook niet voor niets dat we bij pragmatiek uitkomen in Onderweg. Maar pragmatisch zou ik niet opportunistisch willen noemen.

Ik vind het alles behalve opportunistisch. Het helpt juist om de boel bij elkaar te houden als al te grote antwoorden de boel uit elkaar dreigen te drijven. Als er weer eens wat gebeurt dat het islamdebat of het allochtonendebat op scherp zet, merk ik dat ik blij ben dat – hoe groot de woorden ook zijn die gebruikt worden om moord en brand te schreeuwen over wat er gebeurt – er geluiden zijn over hoe in het klein voorkomen wordt dat iets uit de hand loopt. De bewoners van de Schilderwijk die afstand nemen van de schreeuwende partijen die er willen komen protesteren. Burgemeesters die een pleidooi houden om niet te grote maatregelen te nemen en je niet bang te laten maken. Buurtbewoners die in het nieuws komen met voorbeelden hoe zij zorgen dat allochtoon en autochtoon niet uit elkaar gedreven raken. Kinderen die vertellen dat ze op school met elkaar van de juf en de meester moeten praten in plaats van vechten.
Hele kleine, pragmatische oplossingen die ervoor zorgen dat onze maatschappij niet uit elkaar geslagen raakt door schreeuwende partijen die op grond van hun idealen allebei vinden dat ze het gelijk aan hun kant hebben. We hebben die pragmatiek juist nodig om ons te weren tegen al te disruptieve idealen. Omdat we weten dat die niet werken, omdat ze te groot zijn, te extreem, te hard.

Natuurlijk, pragmatiek alleen heeft ook zijn ingewikkelde kant. Dat wat werkt raakt opgesloten in zichzelf als je het niet van tijd tot tijd uitdaagt en ter discussie stelt. We hebben de Pikettys van deze wereld nodig om iets zichtbaar te maken wat in de praktijk van alle dag onzichtbaar was. Om twee redenen: het is pragmatisch ingesponnen geraakt, en het is goed om je bewust te worden van waar je je niet (meer) bewust van bent. Maar ook om ons te wijzen op de bijeffecten van -al dan niet ideologische – oplossingen. Wat Piketty doet, is zichtbaar maken dat idealen in de praktijk anders uitpakken dan bedacht. Dat grote oplossingen pragmatisch anders uitwerken dan gedacht.

Je hebt niet alleen ideologische en krachtige antwoorden op de vraagstukken van vandaag nodig. Je hebt ook de pragmatische kracht nodig om de verandering die er nodig zijn te bewerkstelligen. In ons boek doen we handreikingen van hoe van idealen naar praktijk te komen. Waar heb je – prudent – geweld nodig om dat wat ingesponnen raakt, open te maken? Hoe zorg je dat iets zich niet te snel pragmatisch sluit, dat nieuwe impulsen worden meegenomen? Dat los je niet op met alleen – nieuwe – grote woorden, maar juist door de betekenis van grote woorden praktisch en doorleefd te laten worden. En alert te zijn op hoe je antwoorden in het echt uitpakken. Stacey benadrukt dat de waarden die achter idealen en ambities zitten, niet gefunctionaliseerd zijn. Het zijn woorden, nog geen daden. Pragmatiek maakt van grote woorden werkbare daden.
Antwoorden op grote vragen, kunnen zelden eenduidig worden opgelost. Je hebt veel variatie nodig om het werkbaar te krijgen. En je hebt dus pragmatiek nodig om dat voor elkaar te krijgen.

Vind ik dan dat je helemaal niks hebt aan visies, idealen, richtinggevende concepten? Integendeel! Ook ik zou wel meer ideologische veren willen zien in plaats van al die opportunistische ad hoc-politiek. Maar ik wil ze vooral gekoppeld zien aan daden. Want je kunt nog zo zeker zijn over de antwoorden op de grote vragen, je zult pragmatisch onderzoekend moeten zijn naar hoe je de antwoorden realiseert. En dat weet ik dan weer zeker!

Groet,
Leike