Publieke ruimte

25 oktober 2020

Beste Jaap,

Hoezeer ik er ook tegenop zie, ik zou net als jij liever vandaag dan morgen een lockdown willen. Dit gaat gewoon niet goed en blijkbaar hebben we strakke regels nodig om het met elkaar aan te kunnen. Ik ben alleen veel minder kwaad op de regering. Ik vind dat ze het best goed doen. Ik zou niet in hun schoenen willen staan in het maken van een afweging tussen de hoeveelheid belangen waar ze in hun rol rekening mee moeten houden.

We weten uit de systeemdynamica dat in een complex geheel een groot aantal (f)actoren elkaar op een ingewikkelde, niet helemaal te voorspellen, manier beïnvloeden. We weten ook dat in dat complexe geheel vertragingen voorkomen die je niet meteen ziet, omdat het geheel daar te complex voor is. Sinds de Beer Game in Senges Fifth Discipline, weten we dat als je dan te snel (bij)stuurt, je behoorlijk nare gevolgen kunt veroorzaken.

Met die blik begrijp ik dat geworstel van onze regering wel. Als ze te snel of te sterk bijsturen en opstrakken, nemen ze mogelijk maatregelen die grote gevolgen hebben voor andere facetten van het publieke domein, terwijl ze die niet hadden hoeven nemen.

Eigenlijk heb ik te doen met Mark Rutte en zijn irritatie en ongeduld. Ik vrees dat er een ontluisterend inzicht aan het ontstaan is over het individu als burger. Als regering probeer je kaders te geven, wetten te maken, handhaving te organiseren die nodig is om het publieke domein open te houden voor iedereen. Gezondheidszorg heet in het Engels public health, maar die ‘public’ kant, daar gedragen wij, ‘public’, ons niet naar. We gedragen ons als individuen die binnen de regels eigen afwegingen maken, passend bij eigen belangen en verlangen. Terwijl deze ziekte door zijn besmettelijkheid door en door publiek is. En dus werken de regels niet.

De paradox is dat het inperken van individuele vrijheden meer ruimte schept voor publieke belangen en dat een beter behartigde publieke zaak grote opbrengsten voor het individu en zijn keuzemogelijkheden biedt. Ooit zei Paul Schnabel in een interview dat hij vroeger leerde van zijn ouders dat hij respect moest hebben voor anderen, en dat mensen nu ervan uitgaan dat ze respect verdienen. Zoiets is het ook met die publieke ruimte. Als we die open willen houden voor iedereen, dan horen daar spelregels bij die gaan over wat je doet en laat voor de ander en voor het algemeen belang.

Ik vrees dat die arme Mark (en zijn regeringscollega’s) heeft gedacht dat we dat begrepen en ons ernaar zouden gaan gedragen. Maar nu kijkt hij naar de doorgeschoten effecten van de individualisering en een tot ruïnes vervallen ‘for the common good’. Ik zou er ook buitengewoon boos en geïrriteerd van raken.

De roep om gedragsdeskundigen in het OMT wordt steeds sterker. Ik zie ze liever niet als ze daarmee die individuele focus nog verder aanwakkeren. Sociologen hebben we nodig, denk ik. Èn strengere regels. Èn een lockdown. Want we hebben, vrees ik, corona eerder op de knieën dan dat we in staat zijn tot collectief handelen in het belang van de publieke zaak.

Groet, Leike